Праваабарончы ген Сашы Кулаевай. Частка 1 Фота

Праваабарончы цэнтр "Вясна" сустрэўся з вядомай праваабаронцай Сашай Кулаевай, якая 16 гадоў свайго жыцця прысвяціла працы з краінамі Усходняй Еўропы і Цэнтральнай Азіі ў Міжнароднай федэрацыі за правы чалавека. Мы даведаліся, як Саша Кулаева прыйшла да абароны правоў чалавека. Як прайшло яе дзяцінства ў сям'і дысідэнтаў-праваабаронцаў? Што больш за ўсё ўразіла міжнародную праваабаронцу ў працы з Беларуссю? Чытайце ў нашым інтэрв'ю.

"У нашай сям'і дома не было тэлевізара, і гэта ўсё вакол лічылі даволі дзіўным"

— Канкрэтнай прычыны, чаму я абрала праваабарону, як такой няма. Сплялося вельмі шмат розных фактараў. Я нарадзілася ў пачатку 70-х гг. у Маскве ў даволі складаны час. У той момант ужо пачынаўся разгон дысідэнцкага праваабарончага руху, актыўнымі ўдзельнікамі якога былі мае бацькі. Адпаведна я жыла ў доме, у якім паралельна са зборам людзей, якія займалі актыўную грамадзянскую пазіцыю, пастаянна праводзіліся ператрусы. У дзяцінстве ў многіх маіх сяброў па палітычных артыкулах у турмах сядзелі бацькі. І, вядома, гэта пэўным чынам сфармавала маю свядомасць. Нашыя бацькі лічылі глупствам і нават небяспечным хаваць ад дзяцей тое, што адбываецца навокал. Калі ім нічога не тлумачыць, то яны могуць зрабіць нешта неасцярожнае. І, натуральна, з папраўкай на наш узрост, нам усё тлумачылі. Бацькі чыталі нам самвыдатаўскую літаратуру. Мы выраслі на "Адным дне Івана Дзянісавіча" Аляксандра Салжаніцына, "Верным Руслане" Георгія Уладзімава. У нашай сям'і дома не было тэлевізара, і гэта ўсё вакол лічылі даволі дзіўным. Бацькі справядліва лічылі, што адтуль ідзе ўсякая няправільная інфармацыя. Таму дзеці нашага круга жылі быццам у двух светах. У адным уступалі ў піянеры, кляліся ў вернасці камуністычнай партыі. А ў іншым, хатнім, было ўсё наадварот, і мы ведалі, што нельга казаць у гэтых светах адно пра другое. Такая палярнасць стварэння, так бы мовіць. Таму звычка плыць супраць плыні выпрацавалася з дзяцінства.

Саша Кулаева з праваабаронцамі "Вясны" Алесем Бяляцкім, Валянцінам Стэфановічам на грамадзянскім форуме правоў чалавека ў Мінску, ліпень 2017 г. Фота з архіву Сашы Кулаевай

"Ды і побыт быў даволі асаблівы: на канікулы ездзілі ў спасылкі да сяброў бацькоў..."

— Згуляла сваю ролю знаёмства ў раннім ўзросце з праваабарончай тэорыяй. Да гэтага часу памятаю тыя гарачыя спрэчкі на кухні пра этычную ацэнку дзеянняў тэрарыстаў-нарадавольцаў. Ужо з дзяцінства выпрацавалася адмысловая ўспрымальнасць да бязмежжу. Ды і побыт быў даволі асаблівы: на канікулы ездзілі ў спасылкі да сяброў бацькоў, асвойвалі напісанне лістоў на лістах у лагеры, дапамагалі фарміраваць прадуктовыя пасылкі сядзельцаў... Памятаю выпадак, як аднойчы супрацоўнікі КДБ на саначках везлі мяне ў дзіцячы садок. У нас быў ператрус, і маю маму не выпускалі на вуліцу. Такія ўспаміны, безумоўна, паўплывалі на свядомасць. У памяці засталіся тыя, што плачуць сябры, у якіх у чарговы раз сеў нехта з блізкіх. Было пачуццё ізаляванасці ад грамадства. Пачуццё, што мы жывем чымсьці іншым, чым жыве ўсё грамадства.

Калі ў 9 гадоў мяне прымалі ў піянеры на Краснай плошчы, мае бацькі наогул не прыйшлі. Затое памятаю замілаваныя твары мам і тат усіх астатніх дзяцей. У мяне не было школьнай формы: бацькі адмовіліся яе купляць. Я прыйшла ў школу ў цывільным адзенні, хоць і падобнай на патрэбную форму. Вось такія дзіцячыя моманты найбольшым чынам паўплывалі на мой светапогляд.

Яшчэ памятаю выпадак, калі ў 1986 годзе пры ператрусе ў нас забралі "Сабачае сэрца" Міхаіла Булгакава. Мама тады запальчыва сказала гэтаму афіцэру, які ўжо суткі разварочваў наш дом: "Не пройдзе і года, як "Сабачае сэрца" будзе ў нас апублікавана!" Дзіўна, што менш чым за год аповесць была апублікаваная. Свет імкліва змяняўся.

Пакінула, вядома, адбітак сямейнае сяброўства з вядомымі праваабаронцамі Ларысай Багараз, Анатолем Марчанка, Сяргеем Кавалёвым, Юрыем Гасцевым. Гэта былі вельмі блізкія сябры маёй сям'і. А з Сяргеем Кавалёвым сябруем да гэтага часу. У памяці стаяць дамашнія канцэрты ў нашай гасцінай Юлія Кіма, Пятра Старчыка. Але думаю, што я збіралася, падрастаючы, усё ж заняцца чымсьці іншым. Устаноўкі, раз нашы бацькі былі такімі, значыцца, і мы павінны быць такімі — ні ў каго з нашай дзіцячай каманды не было. Ды і бацькі ўсе былі спецыялістамі ў нейкіх сваіх галінах, гэта ж не было тады ніякай прафесіяй.

Саша Кулаева на сустрэчы ў Гомелі 2017 г.На фота кіраўнік ПЦ "Вясна" Алесь Бяляцкі, праваабаронца Валянцін Стэфановіч, актывіст АГП Васіль Палякоў, блогер Максім Філіповіч, праваабаронца Леанід Судаленка. Фота з архіву Сашы Кулаевай

"Гэта быў страшны год, калі загінуў Толік. Здавалася, што змрочней быць не можа нічога..."

— Пачалася перабудова. Мне тады было ўжо дастаткова гадоў, каб захапіцца такімі тэмамі. У нашыя 16 гадоў мы назіралі, як падаюць сцены, выходзяць з турмаў палітвязні. Наш дом напоўніўся ўжо зусім іншымі размовамі, у якіх з'явіліся акрамя пратэстаў, яшчэ і мары, якіх раней амаль не было. У 70-80-я гады быў пратэст, была гатоўнасць да нейкіх ахвяраў, ​​але разумення, што гэта можа нешта змяніць, я думаю, не было...

У часы перабудовы з'явілася разуменне: жыццё імкліва пачынае змяняцца. У 1988 году Еўрапарламент заснаваў прэмію «За свабоду думкі» імя Сахарава, першым лаўрэатам якой пасмяротна стаў сябра нашай сям'і Анатоль Марчанка. Ён быў змагаром за правы чалавека ў СССР, які правёў амаль 20 гадоў у турме. За два гады да прэміі Анатоль памёр у выніку больш чым 3-месячнай галадоўкі за вызваленне ўсіх палітычных вязняў. Гэта быў страшны год, калі загінуў Толік. Здавалася, што змрочней быць не можа нічога...

І раптам, усё тое, што здавалася немагчымым, аказалася магчымым. Наша вар'яцкая энергія першых перабудовачных гадоў давала адчуванне сапраўднай свабоды. Мы можам шмат гаварыць пра тыя гады, але ўсё роўна не перадаць пачуццё зносячай галаву волі. Памятаю першыя паездкі за мяжу, першы прыезд замежнікаў, з якімі можна было, не хаваючыся па парках, сустракацца, запрашаць дадому, адкрыта гаварыць на замежных мовах. Гэта ўсё склалася ў адно цэлае, якое апынулася мацней нашых прафесійных планаў, жаданняў. Я вучылася літаратуры, збіралася стаць філолагам. Мая сястра Стэфанія Кулаева вучылася на гісторыка сярэдніх стагоддзяў. А скончылася ўсё тым, што мы апынуліся ў праваабарончых арганізацыях. І цяпер абедзве больш за 20 гадоў працуем у правабароне ў розных краінах (Стэфанія Кулаева, экспертка антыдыскрымінацыйнага цэнтра «Мемарыял» (Брусель)-рэд.)

Саша Кулаева ў Брусэлі ў лютым 2017 г. з праваабаронцамі "Вясны" Андрэем Палудай і Валянцінам Стэфановічам, маці расстралянага Уладзіслава Кавалёва, а таксама са спецыяльным дакладчыкам па сітуацыі з правамі чалавека ў Беларусі Міклашам Харашці і спецпрадстаўніком ЕС па правах чалавека Стаўрасам Ламбрынідзісам. Фота з архіву Сашы Кулаевай

"Можна было спакойна атрымліваць тоўстыя часопісы, якія публікавалі ўсю "нелегальшчыну" за апошнія сто гадоў"

— Мы ўсе тады на ўсё рэагавалі. У 1991 годзе ладзілі дэманстрацыі, калі ўвялі войскі ў Вільню. Ладзілі акцыі супраць першай чачэнскай вайны. Тады ствараліся ўсялякія грамадзянскія ініцыятывы. Усе кудысьці спяшаліся, палітвязні сустракаліся, бібліятэкі фармаваліся. Можна было спакойна атрымліваць тоўстыя часопісы, якія публікавалі ўсю "нелегальшчыну" за апошнія сто гадоў. У дамы немагчыма было зайсці: на парогах пачкамі стаялі "Новы свет", "Знамя", "Агеньчык". У гэтых газетах і часопісах пісалі крамольныя словы, якія мы яшчэ пяць гадоў таму чыталі пад падушкамі з ліхтарыкам. Вядома, уся гэтая сітуацыя зрабіла на нас вялікае ўражанне на фоне таго, што было да таго. Гэта быў светлы пераход ад адчаю і змроку 70-80-х гадоў, калі было амаль разагнаны праваабарончы рух. Тады сядзелі ўсе, а ў тых, хто не сядзеў, былі бясконцыя ператрусы: відавочна рыхтаваліся новыя справы. І раптам расквітнела такая кветка!

Саша Кулаева ў офісе "Вясны" з праваабаронцамі Паўлам Сапелкам і Валянцінам Стэфановічам. Фота: ПЦ "Вясна"

Працяг будзе.