Заключэнне юрыстаў і экспертаў ПЦ "Вясна" па крымінальнай справе Чарвінскага, Раткевіча і Хранкова па арт. 364 КК
Заключэнне групы юрыстаў і экспертаў ПЦ «Вясна» па крымінальнай справе ў дачыненні да Чарвінскага Аляксея Уладзіміравіча (4 гады пазбаўлення волі), Раткевіча Сяргея Фёдаравіча (5 гадоў пазбаўлення волі), Хранкова Андрэя Аляксеевіча (5 гадоў пазбаўлення волі), асуджаных да пазбаўлення волі ў калоніі па артыкуле 364 Крымінальнага кодэкса.
Агульны кантэкст дадзеный справы можна ахарактарызаваць як глыбокі крызіс правоў чалавека, выкліканы стратай легітымнасці прэзідэнта і выбудаванай ім вертыкалі ўлады ў сувязі з палітычна матываванымі масавымі катаваннямі, якія пачаліся ў дачыненні да мірных маніфестантаў са жніўня па цяперашні час, а таксама татальнай фальсіфікацыяй вынікаў прэзідэнцкіх выбараў. Больш падрабязна з кантэкстам можна азнаёміцца ў пададзеным аналітыкамі ПЦ «Вясна» гадавым аглядзе за 2020 год, а таксама выніковай справаздачы па выбарах Прэзідэнта кампаніі «Праваабаронцы за свабодныя выбары». На дэталі крызісу правоў человека і яго наступствы ПЦ «Вясна» неаднаразова звяртаў увагу у Заключэннях па крымінальнай справе Наталлі Хершэ и Дзмітрыя Караткевіча. Рэзюмуючы, варта адзначыць, што дзяржава ў цяперашніх умовах дэманстрацыйна пагарджае сваімі абавязкамі расследаваць факты катаванняў, якія ўскалыхнулі ўвесь свет сваёй масавасцю, жорсткасцю і беспакаранасцю, а таксама патрэбай прыслухоўвацца да голасу пераважнай большасці беларусаў. Шараговыя грамадзяне выпрабоўваюць жах пры думцы пра магчымае затрыманне спецпадраздзяленнямі АУС, за якімі часта ідуць катаванні. Салідарнымі дзеяннямі па спыненні неабгрунтаванага гвалту з боку супрацоўнікаў спецпадраздзяленняў грамадзяне спрабуюць выратаваць затрыманых ад магчымай небяспекі катаванняў і іншых відаў забароненага абыходжання.
Умовы надзірання на судовым паседжанні: ПЦ «Вясна» не назіраў непасрэдна за разглядам справы ў судзе.
Выкананне працэдуры судовага разбіральніцтва:
- Суддзя: Запаснік Марына Святаславаўна
- Дзяржаўны абвінаваўца: Вялікі Святаслаў Васільевіч
- Пацярпелыя: (меркавана са змененымі дадзенымі)
Падчас судовага следства ад абвінавачаных паступалі заявы аб парушэнні іх правоў на папярэднім следстве.
Суддзя і пракурор не распачалі якіх-небудзь актыўных дзеянняў для расследавання заявы Сяргея Раткевіча пра парушэнне парадку вядзення допыту на папярэднім следстве.
Забеспячэнне эфектыўнай абаронай: у справе ўдзельнічалі абаронцы абвінавачаных – адвакаты. Довады абароны ў прысудзе не адлюстраваны і не ацэнены.
Равенства бакоў у працэсе: у п.21 Заўвагі агульнага парадку №32 (2007) адзначаецца, што суд абавязаны паўставаць як безбаковы ў вачах разумнага назіральніка. Разам з тым, суд задаволіў патрабаванні пацярпелага пра матэрыяльнае пакрыццё маральнай шкоды ў свядома не адпаведным патрабаванням закона і практыцы памеры, чым паставіў пад сумнеў сваю безбаковасць.
Даследаванне доказаў:
Вывучэнне выраку і іншых дадзеных па крымінальнай справе прыводзіць нас, юрыстаў і экспертаў ПЦ «Вясна», да наступных высноваў:
30 жніўня 2020 года ў Мінску праходзілі мірныя сходы, ў якіх удзельнічалі сотні тысяч чалавек. Супрацоўнікі спецпадраздзяленняў у такіх умовах па складзенай у той час
практыцы бяскарна маглі адвольна затрымваць толькі самотных мінакоў, якія знаходзяцца ў зоне правядзення мірнага сходу. Памятаючы падзеі двухтыднёвай даўніны
– бесчалавечныя катаванні затрыманых ў спецтранспарце і ў ізалятарах АУС, грамадзяне, асцерагаючыся паўтору гісторый гвалту, перашкаджалі спецпадраздзяленням выкрадаць з вуліцы ўдзельнікаў мірных пратэстаў.
Каля 14.20 А.Чэрвінскі пры нявысветленых акалічнасцях (па версіі абвінавачанага ў судзе – неасцярожна, па пратаколе допыту падазраванага – наўмысна) нанёс 1 ці 2 удары па мікрааўтобусе без маркіроўкі, у якім перасоўваліся падраздзяленні АМАП.
Парушаючы усталяваны Працэсуальна-выканаўчым кодэксам аб адміністрацыйных правапарушэннях і законам «Аб органах унутраных спраў» парадак, не выконваючы
суадказныя фармальнасці, супрацоўнікі АУС з аўтобуса, апранутыя ў грамадзянскае адзенне, паспрабавалі захапіць А.Чэрвінскага і звезці.
Аднак да гэтага часу да аўтамабіля наблізіліся шматлікія ўдзельнікі мірнага шэсця і рашуча выказалі неадабрэнне дзеянням супрацоўнікаў АУС у масках і без знакаў адрознення, без ідэнтыфікацыйных нумароў. Двое іншых абвінавачаных з розных меркаванняў аказалі дапамогу Чэрвінскаму. Трэба мець на увазе, што аўтамабіль быў аточаны дзесяткамі пратэстуючых.
В апісальна-матывавальнай частцы выраку дзеяння абвінавачаных суддзя не канкрэтызавала, а таксама не канкрэтызавала, чыімі з траіх абвінавачаных дзеяннямі былі
прычынены пэўныя цялесныя пакалечанні пацярпелым. Такі падыход, у сувязі з неабгрунтавана ўсталяваным характарам здзяйснення ўчынкаў – "групай асобаў з іншымі
асобамі" выключае індывідуалізацыю віны і пакарання траіх абвінавачаных.
Ад дзеянняў усіх удзельнікаў канфлікту некаторыя пацярпелыя Мельнікаў У.Е., Пятроў У.С., Аляксееў А.П. атрымалі цялесныя пакалечанні, якія не выклікалі кароткачасовага разладу здароўя ці нязначнай устойлівай страты працаздольнасці, – такая ступень цяжару ўсталёўваецца ў адпаведнасці з Інструкцыяй пра парадак правядзення судова-медычнай экспертызы па вызначэнні ступені цяжару пакалечанняў пры наяўнасці нязначнага хуткабежнага наступства для здароўя. Пацярпелы Назараў А.У. пашкоджанняў не атрымаў.
Пашкоджанні аўтамабілю ацэнены ў 4094 рублі.
Пры гэтым ў судзе:
- абвінавачаны Чэрвінскі нанясенне ўдараў супрацоўнікам АУС адмаўляе. Іншымі крыніцамі довадаў нанясення ўдараў па супрацоўніках АУС не пацвярджаецца; пра тое, што абвінавачаны нанёс яму ўдар сведчыў пацярпелы Мельнікаў;
- абвінавачаны Раткевіч сцвярджаў, што нанёс удары каленам і рукой у патыліцу аднаму пацярпеламу з мэтай спыніць дзеянні, якія палічыў хуліганскімі. Нанёс некалькі удараў па аўтамабілі рукой. На следстве даў падобныя паказанні, сцвярджаў, што ведаў аб прыналежнасці пасажыраў мікрааўтобуса да АУС. Паказанні, дадзеныя на следстве, не пацвердзіў і сцвярджаў, што пратакол яму ўслых зачытала адвакат, з іншым зместам; пацярпелы Пятроў сцвярджаў, што адзін з нападнікаў нанес яму два ўдары ў патыліцу;
- абвінавачаны Хранкоў ад дачы паказанняў адмовіўся, а на папярэднім следстве
адзначыў, што ў адказ на рывок за руку ад незнаёмага чалавека «схапіў мужчину, які стаяў
перад ім, за шыю аберуч, пасля чаго падскокнуў і падняў калена левай нагі угару, але ці
ўдарыў дадзенага мужчыну, і куды трапіў удар» не ведае. Дадзены мужчына ўпаў на
зямлю. Пасля гэтага запхнуў у мікрааўтобус кагосьці з яго пасажыраў, нанёс некалькі
ўдараў рукой па мікрааўтобусе.
Пацярпелыя і сведкі – супрацоўнікі АУС давалі супярэчлівыя сведчанні. У аснову прысуду пакладзены звесткі з камер вонкавага назірання (пратакол агляду дыска з відэазапісам і відэазапіс), якія пацвярджаюць нанясенне ўдараў абвінавачанымі ў некалькі большай колькасці.
Аднак выснова суда пра ўзгодненасць дзеянняў абвінавачаных і іншых асобаў не абгрунтавана дэталямі таго, што адбывалася, а ўказанне на скіраванасць гэтых дзеянняў
на дасягненне адзінага выніку – гэта здагадка суда. Адзіны довад суда ў выраку – што абвінавачаны Чэрвінскі здзейсніў удар па аўтобусе і спадзяваўся на дапамогу іншых
пратэстоўцаў, аспрэчваецца сведчаннямі самага Чэрвінскага, і дадзеная супярэчнасць судом не ўхілена.
Памер урону вызначаны па сумнеўнай даведцы ўласніка мікрааўтобуса – ГУУС.
Па складзенай крытыкаванай праваабаронцамі практыцы, суд аднабакова, а таму - памылкова ацаніў законнасць дзеянняў супрацоўнікаў АУС: сам факт таго, што яны
знаходзяцца на службе і выконваюць нейкія функцыі, не робіць іх дзейнасць законнай. Адвольнае абмежаванне з парушэннем усталяванага законам парадку свабоды выразу думкі выключае ацэнку дзейнасці супрацоўнікаў АУС як законнай, а значыць, дзеянні абвінавачаных павінны ацэньваецца грунтуючыся на цяжары нанесеных пацярпелым пашкоджанняў.
Свабода выказвання думак абвінавачаным Аляксеем Чэрвінскім магла быць правамерна абмежавана ў усталяваным законам парадку супрацоўнікамі АУС. Аднак пры гэтым яны павінны былі паведаміць абвінавачанаму пра сваю прыналежнасць да АУС і падаць дакументы, паведаміць пра затрыманне, паказаўшы законныя падставы абмежавання яго правоў, а надалей строга выконваць іншыя патрабаванні ПВКаАП і закона «Аб органах ўнутраных спраў». Замест гэтага яны адвольна ўжылі да А.Чэрвінскага непрапарцыянальную фізічную сілу, пасля чаго атачальныя людзі ўжылі адваротны гвалт для таго, каб пазбегнуць больш цяжкіх наступстваў для Чэрвінскага – захоп, за якім могуць адбыцца акты катаванняў і іншага забароненага абыходжання. Пры гэтым іншыя абвінавачаныя не перавысілі ўзроўню гвалту, неабходнага для адлюстравання супрацьпраўнага замаху і дасягнення правамернай мэты – пазбегнуць затрымання невядомымі з спецпадраздзяленняў, за якімі
могуць адбыцца акты забароненага абыходжання.
Нізкая кваліфікацыя ўдзельнікаў адпраўлення правасуддзя, у тым ліку суддзяў, выключыла ацэнку дзеянняў абвінавачаных у прысудах з улікам агульнапрызнаных
прынцыпаў міжнароднага права, міжнародных дамоў і абавязанняў Беларусі ў галіне правоў чалавека.
Абраная мера стрымання ў выглядзе ўзяцця пад варту дзеля ўсіх абвінавачаных не абгрунтавана неабходнасцю забеспячэння бесперашкоднага расследавання і яўкі
абвінавачаных ў суд. У парушэнне гарантый, прадугледжаных часткай 3 арт. 9 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах, абвінавачаныя паўсталі перад
суддзёй упершыню праз амаль тры месяцы.
Усялякія сцвярджэнні пра бесстароннасць суда па дадзенай справе аспрэчваюцца памерам спагнанага на карысць пацярпелага Мельнікава матэрыяльнага пакрыцця
маральнай шкоды: па 5 000 рублёў з кожнага абвінавачанага, г.з. 15 000 рублёў за іх, па меркаванню суда, сумесныя дзеянні за прычыненыя цялесныя пакалечанні самай нізкай ступені цяжару.
Пры гэтым сума ў 15 000 спагнана не на карысць пацярпеламу, як гэта пралугледжана КПК, а на карысць бюджэтнай арганізацыі аховы здароўя; хоць такі спосаб пакрыцця
шкоды і стварае бачнасць высакародных матываў пацярпелага і суда, тым не менш, фактычна гэта не зменіць матэрыяльнага становішча ўстановы аховы здароўя, а толькі
сэканоміць адпаведную суму з дзяржаўнага бюджэту.
Заключныя высновы:
Пераслед абвінавачаных мае выяўны палітычны матыў: рэальныя падставы дзеянняў ці бяздзейнасці праваахоўных і судовых органаў, іншых суб'ектаў уладных паўнамоцтваў, скіраваных на дасягненне хаця б адной з наступных мэт:
- a) умацаванне або ўтрыманне ўлады суб'ектамі ўладных паўнамоцтваў;
- b) нядобраахвотнае спыненне ці змена характару чыёй-небудзь публічнай дзейнасці.
В п.123 «Кіраўнічых прынцыпаў па свабодзе мірных сходаў» АБСЕ указана: «Неабходна, каб супрацоўнікаў паліцыі было легка адрозніць (у тым ліку па асабістых
апазнавальных знаках). Калі супрацоўнікі праваахоўных органаў знаходзяцца ў форме, на іх формавым адзенні і/ці галаўных уборах павінны быць асабістыя апазнавальныя знакі (напрыклад, імя ці нумар). Яны не маюць права здымаць ці хаваць такія апазнавальныя знакі, ці перашкаджаць іншым асобам чытаць гэту інфармацыю падчас сходу». Такім чынам, падчас аховы мірнага сходу супрацоўнікі органаў правапарадку павінны быць у формавай абмундзіроўцы і добра ідэнтыфікавацца пры патрэбе звароту да іх за дапамогай.
Апазнавальныя знакі на прадстаўніках АУС (як спосаб іх ідэнтыфікаваць) даюць грамадзянскім асобам мінімальныя гарантыі таго, што за затрыманнем не адбудзецца
знікненне або акты забароненага звароту. Хаця ва ўмовах прававога крызісу і становішчы беспакаранасці супрацоўнікаў АУС за усе злоўжыванні, такіх мінімальных гарантый, безумоўна, недастаткова.
Прызначанае абвінавачаным пакаранне кардынальна больш цяжкае па выглядзе і перавышае па памеры тыя, якія прызначаюцца звычайна без палітычнага матыву ў справе (практыка апісана ў папярэдніх зняключэннях ПЦ «Вясна»).
Усе выкладзеныя акалічнасці сведчаць пра патрэбу патрабаваць ад улад неадкладнага перагляду крымінальнай справы і выраку ў дачыненні Аляксея Чэрвінскага, Сяргея Раткевіча, Андрэя Хранкова пры захаванні права на справядлівы судовы разбор і адхілення фактараў, якія паўплывалі на прысуд, вызваліць іх з-пад вырты; раіць прваабарончай супольнасці прызнаць Аляксея Чэрвінскага, Сяргея Раткевіча, Андрэя Хранкова палітвязнямі з патрабаваннем перагляду вынесеных судовых выракаў і вызвалення з-пад варты з ужываннем іншых мер, што забяспечваюць іх яўку ў суд.
