Заключэнне экспертаў і аналітыкаў ПЦ "Вясна" па крымінальнай справе Аляксандра Кардзюкова і Генадзя Шутава

Вывучыўшы прысуд і іншыя матэрыялы, якія маюць дачыненне да прад'яўленага Аляксандру Кардзюкову і Генадзю Шутаву абвінавачвання, мы, эксперты ПЦ "Вясна", прыйшлі да наступных высноў:

Прысудам судовай калегіі Брэсцкага абласнога суда ў складзе старшынствуючай суддзі Святланы Крамянеўскай і народных засядацеляў Л. Мацюхевіч і Н. Мілкоўскай Аляксандр Кардзюкоў прызнаны вінаватым у замаху на забойства, у сувязі з ажыццяўленнем пацярпелым службовай дзейнасці, і ў супраціве асобе пры выкананні ім абавязкаў па ахове грамадскага парадку, спалучанага з ужываннем гвалту. На падставе ч. 1 арт. 14, п. 10 ч. 2 арт. 139 КК яму прызначана пакаранне ў выглядзе пазбаўлення волі тэрмінам на 9 гадоў, на падставе ч. 2 арт. 363 КК - пазбаўленне волі тэрмінам на 2 гады. Канчаткова - 10 гадоў пазбаўлення волі ў папраўчай калоніі. Памерлы Генадзь Шутаў прызнаны вінаватым у супраціве асобе пры выкананні ім абавязкаў па ахове грамадскага парадку, спалучанага з ужываннем гвалту; прысуд у сілу патрабаванняў закона пастаноўлены без прызначэння пакарання.

У Брэсце вынеслі прысуд Аляксандру Кардзюкову - 10 год калоніі

Раніцай 25 лютага ў Брэсцкім абласным судзе вынеслі прысуд Аляксандру Кардзюкову - 10 год калоніі ўзмоцненнага рэжыма. Забітаму Генадзю Шутаву пастаноўлены абвінаваўчы прысуд без прызначэння пакарання.

Акрамя ўласна пытанняў крымінальнага абвінавачання эксперты і юрысты «Вясны» прааналізавалі правамернасць прымянення сіл спецыяльных аперацый Узброеных сіл для падаўлення пратэстных акцый.

Законам "Аб Узброеных Сілах Рэспублікі Беларусь" устаноўлена, што ўзброеныя сілы - гэта структурны кампанент ваеннай арганізацыі дзяржавы, прызначаны для забеспячэння ваеннай бяспекі і ўзброенай абароны Рэспублікі Беларусь, яе суверэнітэту, незалежнасці, тэрытарыяльнай цэласнасці і канстытуцыйнага ладу. Цалкам відавочна, што дзеянні пратэстоўцаў супраць фальсіфікацый вынікаў прэзідэнцкіх выбараў 2020 года на гэтыя каштоўнасці не замахваліся. Нагадаем, што асновы канстытуцыйнага ладу замацаваны ў раздзеле 1 Канстытуцыі і ўключаюць у сябе ў тым ліку наступныя:

1. Чалавек, яго правы, свабоды і гарантыі іх рэалізацыі з'яўляюцца вышэйшай каштоўнасцю і мэтай грамадства і дзяржавы.
2. Адзінай крыніцай дзяржаўнай улады і носьбітам суверэнітэту ў Рэспубліцы Беларусь з'яўляецца народ.
3. Дэмакратыя ў Рэспубліцы Беларусь ажыццяўляецца на аснове разнастайнасці палітычных інстытутаў, ідэалогій і меркаванняў.
4. У Рэспубліцы Беларусь устанаўліваецца прынцып вяршэнства права.
5. Грамадзяніну Рэспублікі Беларусь гарантуецца абарона і заступніцтва дзяржавы як на тэрыторыі Беларусі, так і за яе межамі.

У адпаведнасці з арт. 3 закона «Аб Узброеных сілах Рэспублікі Беларусь», у мірны час Узброеныя сілы ўскладзены, акрамя спецыфічных абаронных, задачы па ўдзелу ў вырашэнні ўнутранага ўзброенага канфлікту; забеспячэнне ва ўзаемадзеянні з іншымі войскамі і воінскімі фарміраваннямі, ваенізаванымі арганізацыямі ваеннага становішча, рэжыму надзвычайнага становішча.

У прыватнасці, падставай для ўвядзення рэжыму надзвычайнага становішча з'яўляюцца беспарадкі, якія суправаджаюцца гвалтам альбо пагрозай гвалту з боку групы асоб і арганізацый, у выніку якіх узнікае небяспека для жыцця і здароўя людзей, тэрытарыяльнай цэласнасці і існавання дзяржавы. Рэжым надзвычайнага становішча ўводзіцца ўказам прэзідэнта ва ўстаноўленым парадку. Ва ўказе вызначаюцца, акрамя іншага, межы тэрыторыі, на якой уводзіцца надзвычайнае становішча; сілы і сродкі, якія забяспечваюць рэжым надзвычайнага становішча; вычарпальны пералік абмежаванняў правоў і свабод грамадзян. Таксама прадугледжана абавязковае абнародаванне ўказа.

16 і 17 закона «Аб надзвычайным становішчы», для забеспячэння рэжыму надзвычайнага становішча выкарыстоўваюцца сілы і сродкі органаў унутраных спраў, органаў дзяржаўнай бяспекі, унутраных войскаў, а таксама органаў і падраздзяленняў па надзвычайных сітуацыях. У выключных выпадках на падставе указа Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у дадатак да гэтых сілам і сродкам для забеспячэння рэжыму надзвычайнага становішча могуць прыцягвацца Узброеныя Сілы для выканання наступных задач: падтрымання асобага рэжыму ўезду на тэрыторыю, на якой уведзена надзвычайнае становішча, i выезду з яе; аховы аб'ектаў, якія забяспечваюць жыццядзейнасць насельніцтва i функцыянаванне транспарту, і аб'ектаў, якія ўяўляюць павышаную небяспеку для жыцця і здароўя людзей, а таксама навакольнага прыроднага асяроддзя; ўдзелу ў ліквідацыі надзвычайных сітуацый і выратаванні жыцця людзей у складзе сіл дзяржаўнай сістэмы папярэджання і ліквідацыі надзвычайных сітуацый.

Адсутнасць надзвычайнага становішча ў Беларусі ў жніўні 2020 года азначае, што прадугледжаных для яго ўвядзення падстаў не існавала.

Прыцягненне Узброеных Сіл для выканання задач, не звязаных з забеспячэннем ваеннай бяспекі і ўзброенай абароны Рэспублікі Беларусь, яе суверэнітэту, незалежнасці, тэрытарыяльнай цэласнасці і канстытуцыйнага ладу, не дапускаецца, за выключэннем выпадкаў неабходнасці абароны насельніцтва і аказання яму дапамогі пры ўзнікненні надзвычайных сітуацый у адпаведнасці з заканадаўствам Рэспублікі Беларусь, а таксама іншых выпадкаў, устаноўленых заканадаўчымі актамі. Узброеныя Сілы могуць прыцягвацца да ўзмацненні аховы крытычна важных аб'ектаў у выпадках, устаноўленых заканадаўчымі актамі.

Узброеныя сілы ў адпаведнасці з Законам "Аб асновах дзейнасці па прафілактыцы правапарушэнняў" з'яўляюцца суб'ектам прафілактыкі правапарушэнняў праводзяць прафілактычныя мерапрыемствы па папярэджанні злачынстваў супраць дзяржавы і парадку ажыццяўлення ўлады і кіравання ў межах сваёй кампетэнцыі, г. зн. у рамках, устаноўленых заканадаўствам аб Узброеных сілах.

Такім чынам, аналіз законаў, якія вызначаюць парадак удзелу вайскоўцаў у мірны час у выкананні задач, не звязаных з абароннымі, прыводзіць да высновы аб тым, што ўзброеныя сілы могуць прыцягвацца да выканання такіх задач у строга вызначаным парадку і ў абмежаванай меры, для выканання функцый аховы асобных аб'ектаў і тэрыторый, аказання дапамогі насельніцтву.

У адпаведнасці з Канстытуцыяй, нарматыўныя акты дзяржаўных органаў публікуюцца або даводзяцца да ўсеагульнага ведама іншым прадугледжаным законам спосабам. Такім чынам, Сакрэтны неапублікаваны ўказ прэзідэнта ад 2012/02/23 года №99-З "Аб зацвярджэнні Палажэння аб дзяржаўнай сістэме рэагавання на акты тэрарызму, дзейнасць тэрарыстычных арганізацый, незаконных узброеных фарміраванняў і масавыя беспарадкі" не можа мець значэння для ацэнкі правамернасці ўзаемных дзеянняў грамадзян і вайскоўцаў і не можа быць падставай для ўскладання абавязкаў на грамадзян або абмежавання іх правоў. Да таго ж юрысты і эксперты ПЦ "Вясна" неаднаразова заяўлялі пра тое, што ў Беларусі адсутнічалі масавыя беспарадкі пасля выбараў прэзідэнта ў жніўні 2020 года, а мелі месца ў асноўным мірныя пратэсты, удзельнікі якіх неабгрунтавана падвяргаліся жорсткаму абыходжанню і катаванням, якія да гэтага часу не расследаваныя.

Прысудам суда ўстаноўлена, што 11.08.2020 г. у Беларусі быў «устаноўлены высокі ўзровень пагрозы масавых беспарадкаў», у сувязі з чым да аховы грамадскага парадку былі прыцягнутыя вайскоўцы Узброеных Сіл. У тым ліку – капітан Гаўрылаў Р. В. і прапаршчык Галіцын А. І. з сіл спецыяльных аперацый (былыя паветрана-дэсантныя войскі). Названыя вайскоўцы былі ўзброеныя двума баявымі пісталетамі з 16 патронамі на кожнага, апранутыя ў грамадзянскую вопратку і рэалізоўвалі задачу – змяшацца з удзельнікамі пратэстных акцый і выяўляць сярод іх «арганізатараў і завадатараў» магчымых беспарадкаў. У сувязі з гэтым вайскоўцы з баявой зброяй мімікрыравалі пад удзельнікаў пратэстаў: пляскалі ў далоні, уцякалі пры набліжэнні супрацоўнікаў міліцыі і т. п.

У вечар гэтага дня А. Кардзюкоў і Г. Шутаў выйшлі ў раён правядзення пратэстных акцый і прынялі ў іх удзел. Пры сабе ў А. Кардзюкова быў адрэзак металічнай трубы даўжынёй 65 і дыяметрам 2,3 см.

У 22.33 паміж абвінавачанымі і пацярпелымі адбыўся хуткаплынны (працягласцю да 1 хвіліны) канфлікт, вынікам якога стала гібель Г. Шутава і цялесныя пашкоджанні ў пацярпелых, а таксама прастрэленыя гаўбечныя і аконнае шкло побач стаячага будынка з трапленнем кулі ў столь жылой кватэры.

Не ставячы перад сабой задачу вырабіць поўны аналіз недахопаў прысуду, мы спыняемся на некалькіх асноўных, якія паказваюць на яго поўную незаконнасць і неабгрунтаванасць.

1. Адсутнасць намеру на забойства

Нават устаноўленага прысудам факту нанясення Кардзюковым удару трубой па галаве пацярпеламу капітану Гаўрылаву недастаткова для таго, каб прыйсці да высновы аб намеры забіць пацярпелага. Іншых доказаў таго, што Кардзюкоў жадаў прычыніць смерць Гаўрылаву няма, што выключае выснову аб наяўнасці прамога намеру. У той жа час наяўнасць ўскоснага намеру, пры якім абвінавачаны прадбачыў магчымасць наступу грамадска небяспечных наступстваў, не жадаў, але свядома дапускаў гэтыя наступствы альбо ставіўся да іх абыякава, выключала б кваліфікацыю яго дзеянні як замах на забойства: замах пры ўскосным намеры выключана.

2. Адсутнасць неабвержных доказаў нанясення ўдару ў галаву пацярпеламу Гаўрылаву

Пісьмовымі матэрыяламі справы пацвярджаецца іншыя версіі атрымання закрытай ЧМТ (страсення галаўнога мозгу, сіняка і ранкі ў левай скуловой вобласці) Гаўрылавым, выкладзеныя з яго слоў:

• "збіты невядомымі 11.08.2020 г. у 20.00 гадзін каля крамы "Карона"
• "12.08.2020 атрымаў удар кулаком у левую скуловую вобласць"
• "12.08.2020 падчас акцыі пратэсту атрымаў удар у твар ад пратэстоўца"

Пацярпелы патлумачыў гэтую неадпаведнасць тым, што ён нібыта баяўся сказаць праўду лекарам, бо ад іх магла адбыцца ўцечка інфармацыі і гэта стварала б пагрозы для Гаўрылава і ягоных родных, а таксама ён быў следчым папярэджаны аб недапушчальнасці разгалашэння звестак расследавання. Гэтыя тлумачэнні не вытрымліваюць крытыкі, бо такія звесткі Гаўрылаў распавёў лекарам яшчэ да адабрання падпіскі ў такім аб'ёме, які ўсё роўна выяўляў яго ролю супрацьстаялага пратэстоўцам боку ў канфлікце.

Адначасова на целе Гаўрылава ёсць цялесныя пашкоджанні, якія прыблізна адпавядаюць паказанай абвінавачаным Кардзюковым акалічнасці выкарыстання трубы: пасля падзення з лаўкі, якое Кардзюкоў звязаў з дзеяннямі пацярпелых, ён нанёс удар адным з іх трубой ў вобласць сцягна – драпіна на левым перадплеччы, якая размешчана на ўзроўні сцягна ў стане, калі ў пацярпелага апушчаныя рукі – менавіта гэта пашкоджанне можа быць вынікам блакавання ўдару рукой па сцягне.

3. Прамая зацікаўленасць Р. Гаўрылава і А. Галіцына ў зыходзе справы

Альтэрнатывай асуджэнню Кардзюкова і Шутава з'яўляецца прыцягненне Р. Гаўрылава і А. Галіцына да крымінальнай адказнасці ў сувязі з прычыненнем смерці Г. Шутава. Следчым камітэтам праведзеная праверка і 24.11.2020 года ва ўзбуджэнні крымінальнай справы па арт. арт. 455 ч 3, 463 ч. 2 КК у дачыненні да абодвух і па арт. арт. 142, 143, 144 ч. 1, 147 ч. 3 КК у дачыненні да Гаўрылава адмоўлена. Паўнавартаснага расследавання гібелі Г. Шутава пры гэтым не выраблена. Усе супярэчнасці адвольна вырашаныя на карысць вайскоўцаў, якіх без адпаведнага вопыту і навучання прыцягнулі да выканання паліцэйскіх функцый, з якімі яны паспрабавалі справіцца метадамі, прымальнымі і звыклымі для вырашэння задач у ваенны час або ва ўмовах контртэрарыстычнай аперацыі.

Аб'ектыўнаму расследаванню не варта было выключаць таго, што для абгрунтавання законнасці дзеянняў Гаўрылава, які з розных варыянтаў процідзеяння супраціву Г. Шутава абраў стрэл яму ў тулава з трапленнем у патыліцу, і Галіцына, які папераджальным стрэлам з пісталета паставіў пад пагрозу жыццё і здароўе людзей у кватэры, куды ў столь, прабіўшы шкло, трапіла куля, гэтымі асобамі будуць прыняты любога роду маніпуляцыі доказамі.

Абарона Гаўрылавым законнага характару сваіх дзеянняў будуецца як раз на тым, што яго стрэлу ў патыліцу Г. Шутава папярэднічала нечаканы напад Кардзюкова і нанясенне Гаўрылаву ўдару трубой па галаве, які пазбавіў яго магчымасці пераадолець супраціў Шутава (які па версіі Гаўрылава абхапіў яго ногі, а па версіі Кардзюкова стаяў на каленях з паднятымі рукамі спіной да Гаўрылава да таго, як Кардзюкоў уцёк з месца канфлікту). Нагадаем, што альтэрнатыўнай з'яўляецца версія, паводле якой са слоў самога Гаўрылава ён атрымаў траўму ў іншы час і пры іншых абставінах, якая неаб'ектыўна ацэненая судом у парушэнне прэзумпцыі невінаватасці Кардзюкова.

Галіцын на папярэднім следстве хаваў сваё падзенне пры пагоні за Кардзюковым. Выяўленае ў яго цялеснае пашкоджанне, згодна з заключэннем эксперта, магло адбыцца пры падзенні з вышыні свайго росту. Аднак Галіцын настойваў на тым, што гэта пашкоджанне прычыненае яму Кардзюковым шляхам кідка ў яго той трубы, якой прычыненыя цялесныя пашкоджанні Гаўрылаву – менавіта такая версія таго, што адбылося, дазволіла яму таксама стаць пацярпелым ад дзеянняў Кардзюкова і апраўдаць стральбу ў горадзе.

4. Адсутнасць спецыяльнага суб'екта

Ваеннаслужачы абавязаны «...заўсёды быць па форме, чыста i акуратна апранутым» (арт. 23 закона «Аб статусе ваеннаслужачых»). Суд жа мяркуе, што абвінавачаныя зразумелі, што Гаўрылаў і Галіцын "не проста прысутныя грамадзяне, а знаходзяцца пры выкананні службовых абавязкаў па ахове грамадскага парадку, паколькі абвінавачаныя бачылі іх на скрыжаванні.., увесь час знаходзіліся разам, у іх абодвух меліся паясныя сумкі, яны абодва былі ў кепках, абодва спартыўнага целаскладу". Суд у прысудзе не ўказаў, што дапоўніць такую ўпэўненасць закліканы былі крыкі пацярпелых "Е..[тварам]..лом ўніз, вырадкі, завалю!", "Ляжаць пысай у падлогу, вырадак" і стральба ў паветра, у столь кухні суседняга дома і ў патыліцу Шутава.

Кардзюкоў запэўнівае, што ўдар у вобласць сцягна пацярпеламу ён нанёс не ў сувязі з выкананнем тым абавязкаў па ахове грамадскага парадку, а інстынктыўна, у сувязі з тым, што атрымаў удар (або палічыў, што атрымаў удар) ад пацярпелага. Да гэтага ніякіх прэтэнзій з нагоды парушэння грамадскага парадку пацярпелыя абвінавачаным не прад'яўлялі, роўна як не прад'яўлялі такіх прэтэнзій у законнай форме пасля канфлікту.

За два дні да здарэння ў г. Мінску супрацоўнікам спецпадраздзялення быў застрэлены ва ўпор Аляксандр Тарайкоўскі; яго гібель афіцыйныя СМІ спрабавалі прадставіць як тое, што адбылося па яго ўласнай неасцярожнасці.

Гібель Генадзя Шутава не была расследаваная належным чынам у рамках узбуджанай крымінальнай справы, з выкарыстаннем усяго комплексу наяўных крымінальна-працэсуальных сродкаў і працэдур, аб'ектыўна і непрадузята; як відаць па гэтай справе, абвінавачванне, а следам і суд, распачалі вычарпальныя намаганні для таго, каб апраўдаць дзеянні вайскоўцаў супрацьпраўных паводзінамі абвінавачаных, нягледзячы на відавочныя прарэхі ў доказах, якіх, доказаў, як мінімум недастаткова для прызнання вінаватымі А. Кардзюкова і Г. Шутава ў здзяйсненні злачынства: абвінавачванне ў дачыненні да Г. Шутава заснавана на паказаннях асобы, які застрэліў яго, а абвінавачванне А. Кардзюкова настолькі празмерна цяжкае і месцамі недарэчнае, што мае рысы адвольнага і дэманстратыўнага.

Такім чынам, мы прыходзім да высновы аб тым, што крымінальны пераслед А. Кардзюкова і Г. Шутава мог мець на мэце дэманстратыўна жорсткае спыненне пратэстнай актыўнасці, апраўданне парушэння парадку нясення службы і прымянення зброі суб'ектамі сілавых ведамстваў. Ацэнка доказаў па розных аспектах справы альбо праведзена павярхоўна і няпоўна, альбо няправільна, з парушэннем прынцыпу прэзумпцыі невінаватасці. Прымяненне ўнутранага заканадаўства ў справе і ацэнка фактаў і доказаў відавочным чынам насілі адвольны характар і склалі відавочную памылку, чым суд парушыў сваё абавязацельства ў дачыненні да незалежнасці і бесстароннасці. Такім чынам, парушана права абвінавачаных на справядлівае судовае разбіральніцтва.

У адпаведнасці з Кіраўніцтвам па вызначэнні паняцця "палітычны зняволены", палітычным зняволеным з'яўляецца асоба, пазбаўленая свабоды, калі пры наяўнасці палітычных матываў яго пераследу мае месца хаця б адзін з наступных фактараў:

1. пазбаўленне волі было ўжыта ў парушэнне права на справядлівае судовае разбіральніцтва, іншых правоў і свабод, гарантаваных Пактам або Еўрапейскай канвенцыяй аб абароне правоў чалавека і асноўных свабод;
2. пазбаўленне волі было заснавана на фальсіфікацыі доказаў усьвядомленага правапарушэння або пры адсутнасці падзеі або складу правапарушэння альбо яго здзяйсненні іншай асобай.

Праваабаронцы лічаць неабходным для дадзенай групы палітычных зняволеных патрабаваць неадкладнага перагляду прынятых у дачыненні да іх мер і судовых рашэнняў пры выкананні права на справядлівае судовае разбіральніцтва і ліквідацыі фактараў, якія паўплывалі на прысуд. Таксама варта патрабаваць вызвалення асуджанага з ужываннем іншых мер стрымання, якія забяспечваюць яўку ў суд, з улікам адсутнасці падстаў для прымянення больш строгай.