"Турмы ў турме": захаванне правоў зняволеных ў ізалятарах, карцарах і ПКТ — праблемы і выклікі
Установа "Лекары за праўду і справядлівасць" разам з экспертамі працягваюць даследаваць тэму пенітэнцыярнай медыцыны і псіхалогіі ў Беларусі. Чарговая канферэнцыя, якая прайшла ў Вільні 20 лютага, мела назву "Пакаранне ў зняволенні: інструмент выпраўлення або знявагі? Міжнароднае і нацыянальнае права і практыка". Фактычна, аналізавалася сітуацыя "турмаў у турме", калі зняволеных, за розныя правіны, а часта і без іх, змяшчаюць у карцары, ШІЗА і ПКТ. Канферэнцыя прайшла на фоне інфармацыі аб новай смерці палітзняволенага: пятым загінулым у месцах зняволення за апошні час стаў грамадскі актывіст Ігар Леднік. Удзельнікі канферэнцыі ўшанавалі яго памяць хвілінай маўчання.
З вынікамі маніторынгу становішча з захаваннем правоў зняволеных пенітэнцыярных устаноў у Беларусі пры іх знаходжанні ў штрафных ізалятарах і спосабах абскарджання парушаных правоў пры змяшчэнні зняволеных у штрафныя ізалятары, карцары, памяшканні камернага тыпу распавядаў эксперт Праваабарончага цэнтра "Вясна" Павел Сапелка.
- Павел Сапелка
Ён спаслаўся на адмысловыя "Правілы Нэльсана Мандэлы", шэраг рэкамендацый, якія былі падрыхтаваныя камісіяй ААН, параўнаўшы іх з артыкуламі крымінальна-выканаўчага кодэксу Беларусі. Павал Сапелка прапанаваў свой спіс з 11 пэўных рэкамендацый, якія маглі б паправіць становішча.
Вынікамі свайго даследавання на тэму "Псіхалагічныя наступствы ўмоваў утрымання беларускіх зняволеных у штрафных ізалятарах. Патрэба ў псіхалагічнай дапамозе падчас адбывання пакарання і пасля вызвалення" падзялілася экспертка-псіхолаг Вольга Вялічка.
Яна на падставе дакументавання сведчанняў 37 былых зняволеных, а таксама аналізу 120 кейсаў палітвязняў, прааналізавала ўплыў ШІЗА на агульны псіхічны стан зняволеных. Па словах эксперткі, 91% арыштантаў ў ШІЗА адчувалі рознага віду разлады, псіхозы і дэпрэсіі, трывожнасць і нервовасць, страх смерці і ізаляцыі, думкі пра суіцыд.
- Вольга Вялічка
Вольга Вялічка адзначае, што псіхалагічныя наступствы доўгага знаходжання ў ШІЗА (больш за 15 дзён) для мужчын і жанчын адрозніваюцца.
Дырэктар установы "Лекары за праўду і справядлівасць" Алег Дарашкевіч закрануў тэму, якая яшчэ шукае сваіх механізмаў вырашэння. Гэта «Права на здароўе зняволеных пенітэнцыярных устаноў у Беларусі пры іх знаходжанні ў штрафных ізалятарах: патрабаванні міжнародных і нацыянальных нарматыўна-прававых актаў і рэальная сітуацыя».
- Алег Дарашкевіч
Ён прааналізаваў заканадаўчыя нормы, паводле якіх у ШІЗА мусяць забяспечыць гарантаванае канстытуцыяй права асуджаных на захаванне здароўя. Высновы ў былога менскага лекара простыя: калі ўлады такую мэту і ставяць, дык матэрыяльнымі рэсурсамі і кадрамі яе дасягнення не забяспечваюць.
Падчас канферэнцыі былі прадэманстраваныя дзякуючы відэазапісам сведчанні былых вязняў, якія адбывалі пакаранні да 2020 году і пасля.
Так, Дзмітрый Дзегцяроў адбываў пакаранне ў магілёўскай калоніі № 15 у канцы 2010-х. Агулам былы вязень правеў у ШІЗА 90 дзён запар:
"Спалі на падлозе, прыціснуўшыся адзін да другога, паколькі было холадна. Зімой батарэі амаль ня грэлі. Трапіць у ШІЗА можна было за што заўгодна. Для ахоўнікаў гэта неахайны выгляд — незашпілены гузік ці брудны каўнерык".
Сведчанні былой палітзняволенай Ганны Вішняк:
"Тых, хто не ішлі на кампрамісы, пазбаўлялі перадач, спатканняў, на працягу ўсяго тэрміна закідвалі ў ШІЗА мінімум на 10 сутак. Стойкія не ўдзельнічалі ні ў якіх секцыях і гуртках — як можна ладзіць "танцы на касцях" там? Патрапіўшы ў калонію, я зразумела, што ў СІЗА была як у Бога за плячыма. У першы ж дзень мяне выклікалі "на дыван", таму што я перакінулася парай слоў з Тоняй Канавалавай. Першыя тры месяцы я асабліва не вылазіла і жыла няблага, але потым я пачала распавядаць праўду пра тое, што адбываецца, разважлівым дзяўчатам — гэта вельмі не спадабалася адміністрацыі. За год я памяняла 10 атрадаў, кожны месяц была ў ШІЗА".
"Я распусціла гульку, а там — запечаная кроў". Гісторыя палітзняволенай Ганны Вішняк
У першы раз мяне адправілі ў ШІЗА, бо знайшлі ў кішэні падкінуты кімсьці паламаны кіпяцільнік.
Былы палітзняволены праваабаронца Леанід Судаленка прэзентаваў сваё даследаванне "ШІЗА ў Еўропе? Віды пакарання зняволеных у пенітэнцыярных установах еўрапейскіх краін, забеспячэнне захавання правоў зняволеных пры гэтым. Параўнанне з асабістым досведам".
- Леанід Судаленка
Калі ў Беларусі большасць зняволеных трымаюць у калоніях з будынкамі казарменнага тыпу, то ў Еўропе — гэта турмы з дастаткова ўтульнымі камерамі, вялікімі пляцоўкамі для прагулак і заняткаў спортам, развітай інфраструктурай. Ізалятары для парушальнікаў парадку там таксама ёсць, але пакараных ніхто не пазбаўляе пасцельнай бялізны і не катуе холадам. І накіраваць у той ізалятар могуць толькі за сур'ёзнае парушэнне. А ў Беларусі ШІЗА як пакаранне за парушэнне ўнутранага парадку прадугледжана Крымінальна-выканаўчым кодэксам. У артыкуле 114 (пункт 1) гэтага кодэксу пералічана, чаго дакладна не мусіць быць у асуджанага, якога змясцілі ў ШІЗА: спатканняў са сваякамі, лістоў, кніг, прагулак і нават пасцельнай бялізны. Абмяжоўваецца таксама харчовы рацыён.
Удзельнікі канферэнцыі пасля абмеркавання дакладаў пагадзіліся павышаць актыўнасць у фіксацыі парушэнняў правоў палітвязняў, назапашваць архіў такіх справаў і не адмаўляцца ад накіравання скаргаў на парушэнні правоў у адпаведныя інстанцыі Беларусі. Досвед удзельнікаў канферэнцыі аб праблемах выкарыстання ШІЗА кажа пра тое, што такая магчымасць, хаця і ілюзорная, яшчэ існуе.
"Медыцына ў турме – чорнае люстэрка, у якое заглянуў кожны з нас"
