Наташа Аляксеева: “Я вельмі перажываю за лёс Бяляцкага”

Інтэрв'ю Наташы Аляксеевай пра справу Алеся Бяляцкага і сітуацыю ў Беларусі ў цэлым выйшла ў эфіры Міжнароднага французскага радыё (RFI). У прадстаўніцы міжнароднага цэнтра імя Улафа Пальме (Стакгольм, Швецыя) няма магчымасці асабіста назіраць за гэтым крымінальным працэсам, паколькі яшчэ чатыры гады таму беларускія ўлады забаранілі ёй ўезд у краіну.

Прапануем азнаёміцца з інтэрв'ю:

Лізавета Дако

Беларускія ўлады ўсяляк імкнуцца мінімізаваць міжнародны рэзананс “справы Бяляцкага”. Многіх, хто хацеў бы прысутнічаць на працэсе, проста не ўпусцілі ў Беларусь пад рознымі прычынамі. Як адзначаюць прадстаўнікі Міжнароднай назіральнай місіі Камітэта міжнароднага кантролю над сітуацыяй з правамі чалавека ў Беларусі, беспрэцэдэнтныя меры бяспекі, прынятыя на чацвёртым судовым паседжанні 10 лістапада, не маюць іншага тлумачэння, акрамя як імкненне ўладаў стварыць дадатковыя перашкоды для назіральнікаў і іншых зацікаўленых асобаў, якія жадалі трапіць на судовы працэс.

Прадстаўнікі Міжнароднай назіральнай місіі па выніках чатырох судовых паседжанняў канстатуюць, што абвінавачванне Алеся Бяляцкага ва ўхіленні ад выплаты падаткаў пракуратурай “належным чынам не абгрунтаванае і няслушнае”.

Калегі Бяляцкага не выключаюць перакваліфікацыю абвінавачання. Па беларускіх законах дзейнасць ад імя незарэгістраванай арганізацыі з'яўляецца крымінальна каральнай. А праваабарончы цэнтр “Вясна” быў пазбаўлены акрэдытацыі ў Беларусі, і ўсе спробы зноў зарэгістравацца апынуліся дарэмнымі.

У такой сітуацыі міжнародная ўвага да суду над Алесем Бяляцкім, як, зрэшты, і да сітуацыі ў Беларусі наогул, з'яўляецца вельмі важнай, - такое меркаванне Наташы Аляксеевай, адміністрацыйнага мэнэджэра міжнароднага цэнтра імя Улафа Пальме ў Стакгольме.

Як і многіх праваабаронцаў, грамадскіх дзеячаў і палітыкаў, у прысутнасці якіх у Беларусі беларускія ўлады бачаць нейкую пагрозу свайму існаванню, Наташу Аляксееву не пускаюць у Беларусь. У лістападзе 2007 года яе спынілі ў менскім аэрапорце.
Назіраць асабіста за працэсам Алеся Бяляцкага сёння ў Наташы Аляксеевай няма магчымасці. Але, як і многія за межамі Беларусі, яна выкарыстоўвае ўсе даступныя інфармацыйныя крыніцы і не лічыць перабольшаннем сцвярджэнне аб тым, што за справай Бяляцкага ўважліва сочаць ва ўсім свеце.

Мы гутарым з Наташай Аляксеевай ў Міжнародным цэнтры імя Улафа Пальме ў Стакгольме.

Наташа Аляксеева: Я пераканалася ў апошнія дні, што ў інтэрнэце вельмі шмат матэрыялаў. Людзі, якія раней ніколі нават не чулі пра Алеся Бяляцкага, зараз вельмі цікавяцца яго лёсам. Шмат перакладаецца з беларускай, рускай на іншыя мовы, і практычна цяпер яна дасяжная на ўсіх еўрапейскіх мовах. Так што Алеся ведаюць вельмі многія - і па працы, і асабіста. Я з ім вельмі шмат гадоў знаёмая, сустракаліся ў Беларусі, у Варшаве, і калі ён бываў тут, у Стакгольме. Я яго глыбока паважаю і вельмі перажываю за яго лёс і сачу за ходам гэтага няправеднага працэсу.

RFI: Як вы ацэньваеце значэнне міжнароднай падтрымкі? Наколькі дзейсныя пратэсты міжнароднай грамадскасці? Ці не адскоквае гэта, як мячык ад сценкі?

Наташа Аляксеева: Баюся, што шмат у чым адскоквае. Таму што беларускія ўлады рэагуюць толькі на эканамічныя санкцыі або на закон грошай. Калі гаворка ідзе пра абмежаванні, павелічэнне спісу неўязных чыноўнікаў беларускіх, тады гэта можа неяк паўплываць. А інакш, нажаль, мы можам толькі інфармаваць грамадскасць і, па крайняй меры, зрабіць так, каб жыхары Беларусі ведалі, хто такі Алесь Бяляцкі, і што зараз адбываецца.

Але і інфармаванне грамадскасці вельмі важна, упэўнена Наташа Аляксеева. Беларусы, якія хочуць пераменаў у сваёй краіне, павінны ведаць аб падтрымцы, пра акцыі салідарнасці, якія праходзяць у розных краінах, кажа Наташа Аляксеева і нагадвае пра акцыі, якія прайшлі летам пасля арышту Бяляцкага і пасля “акцый маўклівых пратэстаў” у розных гарадах Беларусі.

Наташа Аляксеева: У пачатку жніўня, непасрэдна адразу пасля арышту Бяляцкага, тут праводзіліся і дэманстрацыі, і розныя іншыя акцыі, на Youtub'e з'явілася некалькі запісаў дэманстрацый пратэсту, якія прайшлі ад шведскага парламента праз стары горад. І людзі, гэтак жа як беларусы ў Мінску і іншых гарадах, моўчкі ішлі і апладзіравалі. І шмат у чым гэтая акцыя салідарнасці з ахвярамі беларускага рэжыму, але і непасрэдна тут гэта было прысвечана і Алесю.

Незалежна ад палітычных поглядаў, розныя арганізацыі спрабуюць дапамагаць беларускім сябрам, але кааперацыі магло б быць больш, кажа Наташа Аляксеева.

Наташа Аляксеева: Вельмі складана кааперавацца. Іншая справа, што, як кажуць мае сябры, не столькі свет цесны, колькі пласт тонкі. Таму што нас, людзей, якія займаюцца правамі чалавека, якія спрабуюць мабілізаваць, падштурхнуць астатніх - кожны ў сваім грамадстве, не так ужо шмат. Нягледзячы на ​​нашы разыходжанні, мы аб'ядноўваемся. Калі мы стараемся дапамагаць нашым беларускім сябрам, то тут ужо, незалежна ад таго, хто левы, хто правы, хто ў цэнтры, хто ліберал, а хто і зусім сацыял-дэмакрат - нягледзячы на ​​колеры, усе працуюць адной камандай.

RFI: Якія аналогіі можна праводзіць, параўнанне з якімі краінамі дарэчы?

Наташа Аляксеева: У чымсьці сітуацыя ў Беларусі можа быць падобная з сітуацыяй у Бірме, таксама дыктатарскі рэжым, дзе праваабаронцы працуюць практычна ў падполлі, дзе апазіцыя працуе ў падполлі. Людзі вымушаныя выязджаць за межы сваёй краіны, каб якім-небудзь чынам нешта паспрабаваць зрабіць, каб змяніць сітуацыю. Таму што любыя іх дзеянні падаўляюцца жорстка паліцыяй. Кідаюць іх у турмы, запалохваюць. Метады дыктатараў вельмі падобныя. Падобна на тое, што іх навучалі ў адным ліцэі.

Беларусь як палігон

RFI: Ці падобныя сітуацыі ў Расіі і Беларусі з пункту гледжання праваабаронцаў? Хто за кім ідзе, ці згодны вы з сцвярджэннем, што Беларусь - гэта палігон, дзе “абкатваюцца” некаторыя паліттэхналогіі, якія потым выкарыстоўваюцца ў Расіі?

Наташа Аляксеева: Нажаль, я згодная з гэтым. Я пачала актыўна працаваць з беларускімі сябрамі, бываць у Беларусі ў канцы 90-х гадоў. І, нажаль, усё тое, што адбывалася ўжо тады - у 99-м, 2000-м гадах, 2001-м годзе - дэманстрацыі, арышты - тады адным з герояў дня быў Мікалай Статкевіч - і потым, праз літаральна тры-чатыры гады - дзесьці інтэрвал тэставання, палігонны працэс дзесьці роўны тром гадам.

Потым такім жа чынам пачалі душыць СМІ ў Расіі, гэтак жа пачаліся ганенні на журналістаў, тое ж самае адбылося з расійскім тэлебачаннем, што адбылося з беларускім ТБ, радыёстанцыямі, якія цяпер у Расіі мы можам пералічыць па пальцах адной рукі. І то іх апынецца занадта шмат. Тут відавочна супрацоўнічаюць. Саюзная дзяржава на ўзроўні КДБ і ФСБ відавочна было створана і квітнее. А на ўсіх астатніх узроўнях, нажаль, не.

RFI: Бяляцкі быў уганараваны самай вядомай шведскай прэміяй у галіне правоў чалавека.

Наташа Аляксеева: Побач з Алесем цяжка кагосьці паставіць. Можа быць, Жану Літвіну - кіраўніка Беларускай асацыяцыі журналістаў. Прэмію, якую атрымаў Алесь, даюць толькі за шматгадовую, сістэматычную працу. Яе не даюць за нейкія разавыя поспехі. І наогул, калі мы гаворым пра Беларусь, казаць пра поспехі складана. Таму што ўсе змагаюцца, але вынікі пакуль вельмі невялікія і, я б сказала, сумныя... Дзякуючы такім людзям, як Алесь Бяляцкі і іншыя праваабаронцы, пра Беларусь у Швецыі ведаюць. Швецыя ўручыла некалькі ганаровых прэмій. Прэмія Улафа Пальме была ўручана ў 2004-м годзе Ганне Паліткоўскай, Людміл Аляксеевай, Сяргею Кавалёву. Гэта ўзнагароды, якія на адным узроўні. Розныя арганізацыі ініцыявалі гэта ўзнагароджанне.

“Прыцягненне грамадскай думкі за мяжой вельмі важна”

RFI: Звязваеце вы пашырэнне інфармацыі пра сітуацыю ў Беларусі з пераменамі ў Беларусі? Ці трэба гэтым займацца?

Наташа Аляксеева: Гэтым займацца, безумоўна, трэба. Тут вельмі важная народная дыпламатыя. Важна, каб школьнікі еўрапейскія мелі зносіны са сваімі аднагодкамі ў Беларусі, каб студэнты мелі магчымасць сустракацца, спецыялісты - медыкі, інжынеры, навукоўцы... Гэта вельмі важна. Таму што, у сілу цэлага шэрагу абставінаў, якія ад беларускага народа не залежаць, Беларусь апынулася досыць ізаляванай.
Я не ведаю, і наўрад ці хто-небудзь можа прывесці гэтую статыстыку, які адсотак беларусаў мае ўяўленне пра тое, як жывуць людзі ў іншых краінах, але ў мяне ўражанне, што, можа быць, траціна насельніцтва да гэтага часу знаходзіцца ў змане. Паколькі глядзіць тэлебачанне беларускае, якое з'яўляецца чыста прарэжымным, і іншых кропак гледжання не дапускае. А іншых крыніц інфармацыі, асабліва ў сельскай мясцовасці, нажаль... Таму, вядома, кантакты важныя, і прыцягненне грамадскай думкі за мяжой вельмі важнае.