Эксперты: Падзеі двухгадовай даўніны аслабілі апазіцыю, але не змянілі характар улады
Роўна два гады таму ў Беларусі адбыліся выбары прэзідэнта, якія завяршыліся жорсткім разгонам апазіцыйнага мітынгу і арыштам актывістаў дэмсіл, у тым ліку тых, хто прэтэндаваў на пасаду кіраўніка дзяржавы.
Падзеі 19
снежня 2010 года не толькі прыцягнулі ўвагу міжнароднай супольнасці, але і
паўплывалі на расстаноўку палітычных сіл унутры краіны.
Нагадаем, кандыдатамі ў прэзідэнты Беларусі былі зарэгістраваныя 10 чалавек.
Удзел у выбарах узялі 90,65% выбаршчыкаў. Паводле звестак Цэнтрвыбаркама,
Аляксандр Лукашэнка атрымаў 79,65% галасоў, у той час як астатнія кандыдаты не
набралі нават трох працэнтаў: Рыгор Кастусёў — 1,97% галасоў; Аляксей Міхалевіч
— 1,02%; Уладзімір Някляеў — 1,78%; Яраслаў Раманчук — 1,98%; Віталь Рымашэўскі
— 1,09; Андрэй Саннікаў — 2,43%; Мікалай Статкевіч — 1,05%; Віктар Цярэшчанка —
1,19%; Дзмітрый Ус — 0,39%.
Вечарам 19 снежня ў цэнтр Мінска, адазваўшыся на заклік кандыдатаў у прэзідэнты
ад апазіцыі, выйшлі тысячы выбаршчыкаў, нязгодных з афіцыйнымі вынікамі
выбараў. Міліцыя дазволіла дэманстрантам бесперашкодна дайсці да Кастрычніцкай
плошчы да плошчы Незалежнасці і пачаць мітынг. Аднак прыкладна праз
гадзіну група невядомых стала біць шыбы ў дзвярах Дома ўрада, што
паслужыла сігналам для разгону. Многія ўдзельнікі акцыі былі жорстка
збіты. Пазней Лукашэнка не раз заяўляў, што асабіста кіраваў у той вечар
дзеяннямі сілавікоў.
У Мінску вечарам 19 снежня было затрымана прыкладна 700 чалавек, у ліку якіх
апынуліся практычна ўсе кандыдаты ў прэзідэнты (за выключэннем Цярэшчанкі) і
выпадковыя прахожыя. Большасць затрыманых былі пакараныя адміністрацыйным
арыштам на 15 сутак.
Па крымінальнай справе аб масавых беспарадках у Мінску ў якасці абвінавачаных
праходзілі больш як 40 чалавек. Абвінавачанне было выстаўлена шасці кандыдатам
у прэзідэнты. Пяцёра з іх — Някляеў, Статкевіч, Саннікаў, Ус, Рымашэўскі —
прайшлі праз суды, былі прызнаныя вінаватымі ў арганізацыі і ва ўдзеле ў
масавых беспарадках і прыгавораны да розных тэрмінаў пазбаўлення
або абмежавання волі.
Шостаму затрыманаму ўдзельніку прэзідэнцкай гонкі, Міхалевічу, у сакавіку 2011
года ўдалося ўцячы за мяжу — хутка пасля таго, каб яго выпусцілі са следчага
ізалятара КДБ пад падпіску аб нявыездзе. Міхалевіч атрымаў палітычны прыстанак
у Чэхіі.
Самыя жорсткія прыгаворы атрымалі Статкевіч (шэсць гадоў пазбаўлення
волі), Ус (пяць з паловай гадоў) і Саннікаў (пяць гадоў пазбаўлення волі).
На падставе ўказа Лукашэнкі аб памілаванні Ус быў вызвалены з турмы 1
кастрычніка 2011 года, Саннікаў — 14 красавіка 2012-га. У адрозненне ад
Саннікава Ус прашэнне аб памілаванні на імя кіраўніка дзяржавы не падаваў.
Восенню Саннікаў атрымаў палітычны прыстанак у Вялікабрытаніі.
Зараз за кратамі застаецца адзін экс-кандыдат у прэзідэнты, Мікалай
Статкевіч.
Міжнародная супольнасць не прызнала вынікі прэзідэнцкіх выбараў 2010 года,
асудзіла жорсткія дзеянні ўладаў і працягвае патрабаваць безумоўнага
вызвалення ўсіх палітзняволеных. Выкананне гэтага патрабавання з'яўляецца
галоўнай умовай адмены санкцый ЕС у дачыненні да афіцыйнага Мінска.
Ацэньваючы падзеі двухгадовай даўніны, экс-кандыдат у прэзідэнты, лідар
грамадзянскай кампаніі "Гавары праўду!" Уладзімір Някляеў заявіў, што
19 снежня 2010 года "ніхто не перамог".
"На яшчэ большы жаль, ні ўлада, ні апазіцыя не атрымалі з гэтага
ўрокі", — сказаў Някляеў у інтэрв'ю БелаПАН. Паводле слоў палітыка,
прадстаўнікі дэмакратычных сіл выказвалі намеры прааналізаваць памылкі
апазіцыі падчас прэзідэнцкай кампаніі, але далей слоў справа не пайшла.
"Спакуса разабрацца, хто больш дэмакратычны, рашучы ў супрацьстаянні з рэжымам,
прэвалявала над жаданнем атрымаць урокі з прэзідэнцкай кампаніі. Увесь
гэты год, па сутнасці, зноў пайшоў на разборкі хто меў рацыю, хто
вінаваты", — сказаў Някляеў.
Ён не здымае віны ні з кампаніі "Гавары праўду!", ні з сябе асабіста
за тое, што здарылася ў 2010 годзе". "Мы няправільна пралічылі і
прааналізавалі дзеянні рэжыму. Мы зыходзілі з таго, што намаганні, затрачаныя
ім для наладжвання кантактаў з Еўрасаюзам, не могуць быць перакрэслены
эмоцыямі, раздражненнямі. Мы няправільна пабудавалі свае дзеянні, няправільна
выбралі шлях да поспеху і, трэба называць рэчы сваімі імёнамі, зведалі
паражэнне", — заявіў экс-кандыдат.
З пункту гледжання сённяшняй сітуацыі ў апазіцыі "ніякіх суцяшальных
перспектыў не праглядаецца", зазначыў Някляеў. "На апазіцыйных
лідараў і актывістаў аказваецца вельмі вялікі націск, у тым ліку псіхалагічны.
Гэты прэс і ўціск не даюць ім магчымасці сесці за стол перамоў і
выпрацаваць адзіную стратэгію, якая, на мой погляд, немагчымая без адзінага
кандыдата. Але я мяркую, што ў наступным годзе наступіць пераломны момант, і
апазіцыя будзе глядзець больш наперад, чым назад", — лічыць палітык.
Рыгор Кастусёў падзеі 19 снежня 2010 года сёння ацэньвае "крыху
інакш". "Тады галоўная памылка бачылася ў тым, што апазіцыі не
ўдалося дамовіцца аб адзіным кандыдаце, што не было адзінага плана на
Плошчу. Аднак з часам таксама стала відавочна, што тыя падзеі значна
ўскалыхнулі беларускае грамадства, якое зразумела: у нашай краіне ў палітычным
плане не ўсё так добра, мы жывём не так ужо і правільна", — сказаў
намеснік старшыні Партыі БНФ.
Паводле яго слоў, пасля Плошчы выбаршчыкі "перасталі задаваць пры
сустрэчах пытанне: "Хто, калі не Лукашэнка, хто апрача яго?"
"Яны ўбачылі, што ў Беларусі ёсць палітыкі, здольныя ўзяць на
сябе адказнасць за краіну і прэзідэнцтва", — мяркуе экс-кандыдат.
На думку
Кастусёва, рэпрэсіі ўладаў і эміграцыя многіх актывістаў апазіцыі аслабілі
дэмсілы. "Але, з іншага боку, за два гады апазіцыя стала мудрэйшай, чаго
ёй не хапала раней. Знікла эйфарыя шапказакідальніцтва, якая назіралася ў
многіх лідараў і актывістаў, — гэта станоўчы фактар. Многія арганізацыі
апамяталіся і сталі працаваць у рэжыме, калі дзеянні супадаюць з
планамі", — зазначыў палітык.
А вось улады, на яго думку, за мінулыя два гады не змяніліся. "Думаю, калі
б паўтарыліся сёння падзеі 19 снежня, улады зрабілі б і сёння тое ж самае.
На жаль, яны няздольныя вучыцца хоць чаму ні ў палітычным, ні ў
эканамічным плане", — мяркуе Кастусёў.
Яшчэ адзін кандыдат у прэзідэнты, кіраўнік Навукова-даследчага
цэнтра Мізеса Яраслаў Раманчук, ацаніў мінулыя два гады з эканамічнага
пункту гледжання.
Ён, у
прыватнасці, нагадаў, што ў 2010 годзе Лукашэнка здолеў вытаргаваць
у Расіі вельмі добрыя ўмовы. "На жорсткасць уладаў у дзень
выбараў ускосна паўплывала тое, што ён атрымаў беспрэцэдэнтны па памерах
нафтавы і газавы грант ад Расіі, магчымасць рэалізоўваць схему з
растваральнікамі і разбавіцелямі. З гэтага пункту гледжання палітычная
жорсткасць была логікай уладаў апраўданая", — мяркуе эканаміст.
Апрача таго, зазначыў Раманчук, яшчэ да выбараў Лукашэнка атрымаў крэдыт
ад МВФ, а значыць, "ніякія ўхвалы да Захаду для атрымання дывідэндаў
яму былі не патрэбны".
"Да таго ж ён разумеў, што Еўрасаюз не будзе ўводзіць ніякіх значных
санкцый. І сапраўды, у 2011—2012 гадах назіраецца стойкі і адназначны рост долі
ЕС у беларускім экспарце. Ніякіх эканамічных санкцый у дачыненні да Беларусі
няма. Ёсць пэўныя нязручнасці для юрыдычных асоб (чорны спіс неўязных у ЕС
беларускіх чыноўнікаў), але яны не ўплываюць на патокі тавараў і грошай —
найбольш значныя і адчувальныя для Мінска пазіцыі", — канстатаваў
Раманчук.