«Халоднае крыло Радзімы»: кніга, якая стваралася 30 год

Новая, пятая па ліку, кніга былога палітвязня, праваабаронцы і літаратара Алеся Бяляцкага «Халоднае крыло Радзімы» была прэзентаваная 23 снежня на сядзібе БНФ. Выступы аўтара, вядомых пісьменнікаў, грамадскіх дзеячоў і палітыкаў, аздабляліся дыхтоўнымі мелодыямі дудара Вячкі.

Напачатку свайго выступу Алесь Бяляцкі падзякаваў сваім калегам і сябрам, якія дапамагалі ствараць кнігу, расчытваць лісты з калоніі, адшукваць у архівах і перыёдыцы ранейшыя артыкулы аўтара: Алене Лапцёнак, Ірыне Пракопчык, Таццяне Рэвяка і ўкладальніцы Паліне Сцепаненка.

Распавядаючы пра гісторыю напісання кнігі Алесь Бяляцкі паведаміў, што гэтая кніга рабілася на працягу 30-ці гадоў, пачынаючы ад нататак і эсэ перыяду 90-х гадоў, якія друкаваліся ў розных перыядычных выданнях – ЛіМе, “Праве на Волю”. Да гэтай часткі далучыліся тыя тэксты, якія аўтар напісаў цягам 2 год ужо знаходзячыся ў зняволенні. Усё гэта адшукала і класіфікавала Паліна Сцепаненка. Калі Бяляцкі выйшаў на волю, праца над кнігай была амаль завершаная, быў гатовы макет, але яшчэ быў час нешта выправіць, аднак аўтар вырашыў не выпраўляць ніводнай літары: гісторыя ёсць гісторыя.

Бяляцкі падрабязна распавёў і пра гісторыю назвы гэтай кнігі: “Гуляючы па дворыку калоніі, асабліва ўвесну, заўважаў, як у небе пралятае вельмі шмат розных птушак: качак, гусей, буслоў. А неяк вось лятуць чайкі, вялікія бярэзінскія чайкі, падсвечаныя ранішнім сонцам, а крылы ў іх былі белыя, халодныя, быццам бы са снегу. Вось гэта вобраз і быў пакладзены ў назву кнігі «Халоднае крыло Радзімы».

Мастак Уладзімір Вішнеўскі, які займаўся аздабленнем кнігі, як, дарэчы, і папярэдняй, “Асьвечаныя Беларушчынай”, прызнаўся, што гэта быў той рэдкі выпадак, калі вокладка стваралася загадзя, калі яшчэ не было макета самой кнігі, а яшчэ дадаў, што падступіцца да працы было няпроста, асабліва ўсведамляючы асобу аўтара. Аднак, атрымалася дыхтоўна.

Пісьменнік і даўні сябра Бяляцкага Сяргей Дубавец узгадаў у сваім выступе вайну, з якой выйшла ягонае пакаленне, пакаленне дзяцей дзяцей вайны. У ягоны час добра ведалі пра вайну, а для сучаснай моладзі яна – нейкая далёкая гісторыя, кшталту войнаў Напалеона: “Цяпер жа моладзь ня ведае, што было да яе, адкуль яны выйшлі: там - пустата. Ніхто не ведае пра моладзевыя рухі 80-х гадоў, якія абудзілі сітуацыю у краіне і прывялі да палітычных перамен, і як гэта адбывалася. А былі ж сотні герояў, вядомых на ўсю Беларусь асобаў. Затым былі шматтысячныя мітынгі, жорсткія разгоны… Гэта ўсё моладзь, на жаль, ня ведае. І таму асаблівая каштоўнасць такіх кніг у тым, што вось, сядай, чытай, і паўстануць карціны таго часу. Аказваецца, былі і нефармалы, і рух да незалежнасці. Дзякуючы такія кнігам, якія ўслед за сваім аўтарам выходзяць з турмы, можа што ў кагосці ў галовах і адкладзецца”.

“Новая кніга Алеся Бяляцкага чапляе, кранае за жывое, - выказаў сваё меркаванне старшыня Саюза беларускіх пісьменнікаў Барыс Пятровіч. - Асабліва закранулі першыя, аўтабіяграфічныя старонкі: жыццё ў Карэліі, затым у Светлагорску… Думаю, што гэты шлях Алеся да беларушчыны – прыклад для многіх, хто сёння йдзе ў жыццё.  Лёс Бяляцкага – у пэўным сэнсе і лёс нашага пакалення, тых, каму сёння за 50 год, тых, хто трыццаць і больш год таму йшоў да Беларусі, да беларушчыны”.  Барыс Пятровіч распавёў, як ён у 80-я гады прыехаў па размеркаванні на працу ў Гомель, дзе тады вучыўся ва ўніверсітэце Алесь Бяляцкі, і ўбачыў, што і ў Гомелі ёсць свядомыя людзі. Там былі нават тэлефонныя будкі распісаныя словамі «Жыве Беларусь!». Там яны і пазнаёміліся. Узгадаўшы пра раннія гады знаёмства з Бяляцкім, Пятровіч параіў аўтару сабраць апавяданні, якія ён некалі друкаваў і каб кніга мастацкай прозы выйшла наступнай. “Хацелася, каб той не самы лепшы жыццёвы досвед, які быў у Бяляцкага апошнія тры гады, ператварыўся ў мастацкі твор” – сказаў Барыс Пятровіч.

Літаратар Міхась Скобла, яшчэ чытаючы папярэднюю кнігу Алеся Бяляцкага “Асьвечаныя Беларушчынай”, задаўся пытаннем: “А колькі ўвогуле ў беларускай літаратуры турэмнага стажу?” Затым ён перачытаў шасцітомны «Даведнік беларускіх пісьменнікаў» і паспрабаваў падлічыць стаж беларускай турэмнай літаратуры. Яшчэ не цалкам ўсё ўлічыўшы, аказалася, што беларускія пісьменнікі адседзелі ў турмах і лагерах агулам больш за тысячу гадоў. Міхась Скобла звярнуў увагу на той момант, што, што ў турме Алесь Бяляцкі напісаў дзве кнігі і пачаў пісаць трэцюю, толькі не паспеў, быў вызвалены. Таму, зрабіў прапанову Скобла, аўтара трэба некуды выслаць, каб ён дапісаў і трэцюю кнігу. І параіў зрабіць гэта ў больш прыемным месцы, там, дзе любяць пісаць беларускія пісьменнікі, на востраве Готланд, у Швецыі.

Анатоль Лябедзька пачаў з лаканічнага слова “Рэспект!” і падзякаваў Бяляцкаму, што той выбраў найлепшы час для выхаду кнігі. Паколькі, што яшчэ рабіць доўгімі зімовымі вечарамі - застаецца толькі чытаць Бяляцкага. Ён адзначыў, што ёсць два месцы, дзе найчасцей сустракаецца беларуская інтэлігенцыя ды  прадстаўнікі грамадзкасці — гэта дыпламатычныя прыёмы ды яшчэ… пахаванні. А цяпер вось, дзякуй богу, зявіліся прэзэнтацыі добрых кніг, такіх, як «Халоднае крыло Радзімы».

Апошнім выступіў пісьменнік і філосаф Ігар Бабкоў. Ён пажадаў Бяляцкаму вырвацца з “залатой клеткі ўспамінаў” і ўступіў у спрэчку з гісторыкам Язэпам Янушкевічам.