Павел Сапелка: Пільнасць павінна мець прававыя межы, інакш яна ператворыцца ў «паляванне на ведзьмаў»

За апошні месяц у розных месцах Беларусі — Менску, Глыбокім, Іўі — здарылася некалькі выпадкаў, калі затрымлівалі людзей, якія здымалі адміністрацыйныя будынкі: журналістаў і проста звычайных мінакоў. Пры гэтым праваахоўнікі спасылаліся на нядаўнюю пастанову Міністра ўнутраных спраў, згодна з якой забараняецца фатаграфаванне шэрагу грамадскіх і адміністрацыйных будынкаў¹, а асобы, якія здзяйсняюць гэта – могуць затрымлівацца для высвятлення асобы і іншых абставінаў. Юрыст Павел Сапелка каментуе гэтую ведамасную пастанову з боку дзеючага заканадаўства.  

– Такога роду развагі мне ўяўляюцца – або адкрыта крывадушнымі, або яны сведчаць аб невысокім прафесійным, юрыдычным узроўні. Давайце паглядзім на гэта з пункту гледжання айчыннага закона. Толькі закон мы будзем выкарыстоўваць не ў выглядзе выдраных з кантэксту цытат, што, вядома мяняе ягоны сэнс.

«Гаворка не ідзе пра забарону відэа-ці фотаздымкі адміністрацыйных будынкаў, а рэгулюе выключна дзеянні супрацоўнікаў органаў унутраных спраў», - кажуць прадстаўнікі МУС. Па-першае, незразумела да гэтага часу, аб якім выглядзе дакумента ідзе гаворка; відавочна - аб распараджэнні намесніка міністра МУС, што патрапіў у вольны доступ. Трэба разумець - дзеянняў у выпадку выяўлення здымкі адміністрацыйных будынкаў. Дык вось: у Крымінальным кодэксе, напрыклад, таксама не змяшчаецца прамой забароны здзяйсняць злачынствы. Ён толькі вызначае, якія грамадска небяспечныя дзеянні з'яўляюцца злачынствамі, замацоўвае падставы і ўмовы крымінальнай адказнасці, ўсталёўвае пакаранне і іншыя меры крымінальнай адказнасці, якія могуць быць ужытыя да асоб, якія зрабілі злачынства. Гэта значыць, надаючы супрацоўнікам УУС права спыняць тыя ці іншыя дзеянні грамадзян і прымяняць да іх меры працэсуальнага прымусу, аўтар распараджэння расцэньвае гэтыя дзеянні як супрацьпраўныя. Але ўсё супрацьпраўныя, забароненыя законам дзеянні, або бяздзеянне, пазначаныя ў Крымінальным кодэксе або Кодэксе аб адміністрацыйных правапарушэннях, гэта адзіныя нарматыўныя акты, якія вызначаюць, якія дзеянні з'яўляюцца адпаведна злачынствам і правапарушэннем². Яшчэ забароненая экстрэмісцкая дзейнасць, і адпаведныя дзеянні ўпаўнаважаных органаў таксама ўказаны ў адпаведным законе («Аб супрацьдзеянні экстрэмізму»).

Яшчэ адна цытата: «Пры ўзнікненні падазрэнняў на даьтычнасць грамадзяніна да правакацыйнай ці іншай пагрозлівай грамадскай бяспекі дзейнасці, супрацоўнікі УУС маюць права дзейнічаць у адпаведнасці з заканадаўствам аж да дастаўлення грамадзяніна ў аддзел унутраных спраў і правядзення разбору». Ключавы выраз - «у адпаведнасці з заканадаўствам», гэта значыць, не са сваім уласным разуменнем ролі і месца міліцыі ў грамадскіх адносінах, не ў адпаведнасці з «рэвалюцыйнай правасвядомасцю».

–  Але ж і да гэтага супрацоўнікі міліцыі мелі права правяраць дакументы і затрымліваць грамадзянаў для ўстанаўлення іх асобы?

– Сапраўды, закон дае права правяраць у грамадзян пры падазрэнні ў здзяйсненні імі злачынстваў, адміністрацыйных правапарушэнняў дакументы, якія сведчаць іх асобу. А вось далейшыя дзеянні міліцыі павінны адпавядаць характару падазрэння. Так, напрыклад, пры падазрэнні ў здзяйсненні злачынства асоба можа быць затрыманая ў парадку, прадугледжаным Крымінальна-працэсуальным кодэксам: калі асоба затрымана пры здзяйсненні прадугледжанага крымінальным законам грамадска небяспечнай дзеянне ці непасрэдна пасля яго здзяйснення; калі відавочцы здарэння, у тым ліку і асоба, пацярпелая ад злачынства, прама пакажуць на дадзеную асобу, як на тую, што ўчыніла прадугледжанае крымінальным законам грамадска небяспечнае дзеянне або захопяць яго; калі на гэтай асобе, пры ім, на яго адзенні ці іншых рэчах, якія выкарыстоўваюцца ім у яго жыллі, ці памяшканнях, на працоўным месцы або транспартным сродку выяўленыя відавочныя сляды, якія паказваюць на яго дачыненне да здзяйснення прадугледжанага крымінальным законам грамадска небяспечнага дзеяння; калі маюцца іншыя дастатковыя падставы падазраваць у здзяйсненні злачынства асобу пры ўмове, што яна спрабавала схавацца з месца злачынства ці ад органа крымінальнага пераследу, ці не мае пастаяннага месца жыхарства, ці пражывае ў іншай мясцовасці, ці не ўстаноўлена ягоная асоба³.

– Вы падрабязна патлумачылі дзеянні супрацоўнікаў міліцыі пры падазрэнні ў здзяйсненні злачынства, а калі затрымліваюць за нязначную правіну, скажам за адміністрацыйнае правапарушэнне?

– Затрымання па падазрэнні ў здзяйсненні адміністрацыйнага правапарушэння законам не прадугледжана: у адпаведнасці з ч.1 ст.8.2. ПВКаАП, адміністрацыйнае затрыманне фізічнай асобы складаецца ў фактычным кароткачасовым абмежаванні свабоды фізічнай асобы, у адносінах да якой вядзецца адміністрацыйны працэс, за здзяйсненне ім адміністрацыйнага правапарушэння, у дастаўлення яго ў месца, вызначанае органам, які вядзе адміністрацыйны працэс, і утрыманні ў дадзеным месцы. Ці ёсць дзе тут ўказанні на падазрэнні, здагадкі або яшчэ якуюсьці тэрміновую неабходнасць?

Таму спасылка на тое, што ў адпаведнасці з п. 3 ч. 2 арт. 8.2 Працэсуальна-выканаўчага кодэкса Беларусі аб адміністрацыйных правапарушэннях у мэтах высвятлення асобы асобы можа прымяняцца такая мера, як адміністрацыйнае затрыманне на тэрмін да 3 гадзін - гэта тая самая цытата з ПВКаАП, якая, будучы выдранай з тэксту прававога акта, губляе свой першапачатковы сэнс. Тры гадзіны даюцца органу, які вядзе адміністрацыйны працэс, міліцыі,не для таго, каб усталяваць асобу любога чалавека, а толькі правапарушальніка. У асобных выпадках, указаных у ПВКаАП, затрыманне можа доўжыцца даўжэй.

Падводзячы вынік, варта яшчэ раз паўтарыць: затрыманне і прымяненне мер працэсуальнага прымусу асоб, якія ня здзейснілі адміністрацыйнага правапарушэння ці злачынства з'яўляецца адвольным, якія парушаюць правы грамадзян. За гэта законам ўсталяваная адпаведная адказнасць.

[1] http://news.tut.by/society/438550.html

²Некаторыя нарматыўныя акты Прэзідэнта таксама усталёўваюць крымінальную і адміністрацыйную адказнасць;

³Ёсць яшчэ і некаторыя іншыя падставы, якія не маюць сувязі з разглядаемай праблемай