Саміт Усходняга партнёрства мусіць заклікаць кіраўнікоў Азербайджана і Беларусі да дэмакратызацыі

Міжнародныя і нацыянальныя праваабарончыя арганізацыі, у тым ліку беларускія, заклікалі кіраўніцтва Еўрасаюза прасоўваць пытанне парушэнняў правоў чалавека ў Азербайджане на Саміце Усходняга партнёрства, які адбудзецца 24 лістапада ў Бруселі. Паводле кіраўніка ПЦ “Вясна” Алеся Бяляцкага, які падпісаўся пад зваротам, праблемы ў Азербайджане вельмі нагадваюць праблемы ў Беларусі, і важна, каб у перамовах з Лукашэнкам яны таксама былі агучаныя Еўрасаюзам. Лукашэнка павінен разумець, што паездка ў Брусель – гэта не аванс з боку ЕС, а пачатак доўгай дарогі, лічыць праваабаронца.

Напярэдадні 5-га Саміта Усходняга партнёрства кааліцыя з 37-мі праваабарончых НДА накіравала ліст кіраўнікам дзяржаў-удзельніц Еўрапейскага Саюза, а таксама лідарам ЕС з нагоды візіту прэзідэнта Азербайджана Ільхама Аліева ў Брусель для ўдзелу ў Саміце. Праваабаронцы заклікаюць палітыкаў скарыстаць Саміт, каб прымусіць прэзідэнта Аліева пакласці канец падаўленню правоў чалавека ў Азербайджане і зрабіць канкрэтныя захады ў гэтым кірунку, у тым ліку вызваліць палітычных зняволеных і рэфармаваць рэпрэсіўнае заканадаўства ў сферы НДА.

Сярод адрасатаў адкрытага ліста - кіраўнікі і міністры замежных справаў 28 краінаў-сябраў ЕС, вярхоўная прадстаўніца ЕС па замежных справах і палітыцы бяспецы Федэрыка Магерыні, камісар ЕС па пытаннях еўрапейскай палітыкі добрасуседства і пашырэння Яханэс Хан, прэзідэнт Еўрапейскай камісіі Жан-Клод Юнкер, старшыня Еўрапейскага савета Дональд Туск і прэзідэнт Еўрапарламента Антоніа Таяні.

“Настойліва раім вам выкарыстаць любую магчымасць падчас Саміту, каб заклікаць прэзідэнта Аліева спыніць рэпрэсіі ў галіне правоў чалавека і здзейсніць канкрэтныя і ўстойлівыя рэформы ў галіне правоў чалавека ў Азербайджане”, — гаворыцца ў адкрытым лісце. “Гэтыя захады ўключаюць вызваленне асобаў, арыштаваных па сумніўных, палітычна матываваных абвінавачаннях, і рэфармаванне заканадаўства, якое перашкаджае дзейнасці і доступу да фінансавання незалежных няўрадавых арганізацый”.

Таксама еўрапалітыкаў заклікаюць патрабаваць ад Азербайджана неадкладнага і безумоўнага вызвалення ўсіх незаконна асуджаных праваабаронцаў і прадстаўнікоў грамадзянскай супольнасці, якія пераследуюцца ў сувязі з іх законнай дзейнасцю.  

Зварот падпісалі шэраг аўтарытэтных міжнародных праваабарончых арганізацый - Amnesty International, Civil Rights Defenders, FIDH, Freedom House, Front Line Defenders, Human Rights Watch, “Рэпарцёры без межаў”. Беларусь у гэтым спісе прадстаўлена Беларускім Домам правоў чалавека імя Барыса Звозскава і Праваабарончым цэнтрам “Вясна”.

Алесь Бяляцкі ў пікеце ў падтрымку палітвязняў Азербайджана з нагоды візіту ў Берлін Ільхама Аліева. Студзень 2015 года / © Franziska Senkel

Алесь Бяляцкі, які падпісаў адкрыты ліст ад імя “Вясны”, лічыць, што пастаноўка пытанняў правоў чалавека перад аўтарытарнымі кіраўнікамі падчас палітычных сустрэчаў прадстаўнічага ўзроўню з’яўляецца “эфектыўным механізмам, які праваабаронцы і грамадскія актывісты ўвогуле мусяць актыўна выкарыстоўваць”. І паколькі маючы адбыцца Саміт УП можа стаць першым, у якім прыме ўдзел Аляксандр Лукашэнка, яго паездка ў Брусель не павінна прайсці як турыстычная, мяркуе кіраўнік “Вясны”.

“Комплекс праблемаў у Азербайджане вельмі нагадвае комплекс праблемаў у Беларусі. Таму Лукашэнка павінен разумець, што яго паездка ў Брусель – гэта не аванс з боку ЕС, а пачатак доўгай дарогі. Яму трэба нагадваць, што без зменаў унутры Беларусі ніякага прарыву ў міжнародных дачыненнях не будзе, - кажа Алесь Бяляцкі. - У перамовах з Лукашэнкам Еўрасаюз мусіць назваць найбольш вострыя праблемы, якія датычацца развіцця дэмакратыі і сітуацыі з правамі чалавека ў Беларусі. А я нагадаю, што, па ацэнках праваабарончай супольнасці, у краіне нічога не мяняецца. Ёсць пэўныя геапалітычныя хады, ацэненыя еўрапейскімі палітыкамі, яны датычацца пазіцыі Беларусі ў канфлікце паміж Расіяй і Украінай, у іншых пытаннях, якія паказваюць прынамсі самастойнасць беларускай палітыкі ў пэўных кірунках. У той жа час унутры краіны мы бачым працяглую стагнацыю, шматгадовы крызіс. І нашыя заклікі да перамоўнага працэсу паміж уладамі і шырокай грамадзянскай супольнасцю, да арганізацыі пляцовак, дзе б мы маглі сумесна абмяркоўваць вострыя праблемы, імкнуцца да іх вырашэння, як гэта ёсць у іншых краінах, пакуль застаюцца без адваротнай рэакцыі”.

Сярод праблемаў, на якія ЕС варта звярнуць увагу, Алесь Бяляцкі называе адсутнасць празрыстасці і дэмакратычнасці пры правядзенні выбараў, наяўнасць крымінальных справаў супраць грамадзянскіх актывістаў, заганную практыку адміністратыўных арыштаў, якая аднавілася і ператварае Беларусь “у краіну з актыўнымі штодзённымі рэпрэсіямі”, наяўнасць у краіне смяротнага пакарання, абмежаванне права грамадзянаў на правядзенне мірных сходаў, праблему рэгістрацыі няўрадавых арганізацыяў, узаемадачыненні дзяржаўных структураў і грамадзянскай супольнасці ў цэлым.        

“Гэты Саміт мусіць ясна паставіць перад Лукашэнкам праблему маштабнай мадэрнізацыі, сістэмных зменаў у Беларусі – тое, на што беларускія ўлады не адважваюцца, бо інакш мы будзем усё больш патанаць у грамадска-палітычным і эканамічным крызісе”, - падводзіць рысу праваабаронца.

Як паведамляе Еўрапейская служба знешніх сувязяў, падчас 5-га Саміта Усходняга партнёрства ў Бруселі 24 лістапада кіраўнікі дзяржаў і ўрадаў краін-удзельніц ЕС і шасці краін Усходняга партнёрства (Азербайджана, Арменіі, Беларусі, Грузіі, Малдовы і Украіны) будуць разглядаць перспектывы далейшага супрацоўніцтва. Яны таксама падвядуць вынікі працы ад часу апошняга саміту ў Рызе ў 2015 годзе, “засяроджваючыся на прыкладах, якія ілюструюць рэальную карысць для грамадзянаў шасці краінаў Усходняга партнёрства”.

Разам з тым нагадваецца, што пагадненні аб асацыяцыі і глыбокай і ўсёабдымнай зоне свабоднага гандлю, заключаныя у 2014 годзе, паднялі адносіны паміж ЕС і Грузіяй, Малдовай і Украінай на новы ўзровень і, самае галоўнае, яны маюць на мэце адчувальнае паляпшэнне ўзроўню жыцця грамадзянаў гэтых краінаў. Яскравы прыклад - лібералізацыя візавага рэжыму для Грузіі і Украіны ў 2017 годзе, для Малдовы - у 2014-м.

У выніку перагляду еўрапейскай палітыкі суседства ў 2015 годзе, у дачыненні да Арменіі, Азербайджана і Беларусі быў выпрацаваны індывідуальны падыход. З Арменіяй ЕС заключыў “усёабдымнае і пашыранае пагадненне аб партнёрстве”, згодна з якім у палітычным і эканамічным супрацоўніцтве будзе прымаць пад увагу іншыя міжнародныя абавязальніцтвы гэтай краіны. З Азербайджанам ЕС таксама вядзе перамовы аб заключэнні новага рамачнага пагаднення, “каб лепш адлюстроўваць інтарэсы і каштоўнасці”. З Беларуссю ЕС “паглыбляе крытычную ўцягнутасць у ажыццяўленне старанна вывераных узаемных крокаў”.