Беларусь у Сусветным дакладзе ад Human Rights Watch

У 2018 годзе грамадзянскія актывісты, адвакаты, праваабарончыя групы і незалежныя СМІ ў Беларусі па-ранейшаму падвяргаліся ціску з боку ўладаў. Дзесяткі журналістаў падвергліся судоваму пераследу па розных адвольных падставах, былі ўведзеныя дадатковыя абмежаванні на свабоду выказвання меркаванняў у інтэрнэце.

Беларусь застаецца адзінай еўрапейскай дзяржавай, дзе працягвае прымяняцца смяротнае пакаранне. Сем'ям пакараных пра дату прывядзення прысуду ў выкананне і пра месца пахавання не паведамляецца.

Пра гэта гаворыцца ў Сусветным дакладзе 2019 праваабарончай арганізацыі Human Rights Watch.

Смяротнае пакаранне

У кастрычніку 2017 г. быў пакараны Кірыл Казачок, асуджаны ў снежні 2016 г. за забойства. У сярэдзіне траўня былі пакараныя Віктар Лётаў і Аляксей Міхаленя, асуджаныя ў 2017 г. таксама за забойства.

У снежні 2017 г. і траўні 2018 г. адпаведна апеляцыйныя інстанцыі зацвердзілі смяротны прысуд Ігара Гершанкова і Сямёна Беражнога, якія былі асуджаныя ў 2017 г. па справе «чорных рыэлтараў», а таксама Вячаслава Сухарко і Аляксандра Жыльнікава, асуджаным у 2015 г. за забойства.

Свабода выказвання меркаванняў і напады на журналістаў

Паводле звестак Беларускай асацыяцыі журналістаў, са студзеня па жнівень было адвольна затрымана 29 журналістаў, у тым ліку тыя, што асвятлялі пратэсты ў Дзень волі.

У снежні 2017 г. суд аштрафаваў галоўнага рэдактара Naviny.by на 345 беларускіх рублёў (прыкладна 160 даляраў ЗША) за матэрыял пра несанкцыянаваны мітынг у Мінску. У лістападзе Мінюст вынес гэтаму выданню папярэджанне аб парушэнні заканадаўства аб СМІ. У Беларусі пасля двух папярэджанняў сродак масавай інфармацыі можа быць закрыты.

У лютым аператар тэлеканала «Белсат» Андрэй Козел быў збіты супрацоўнікамі міліцыі, калі здымаў падлік галасоў на выбарчым участку, і затрыманы да раніцы наступнага дня. У сакавіку ён быў аштрафаваны на 735 беларускіх рублёў (прыкладна 340 даляраў ЗША) за непадпарадкаванне міліцыі.

У лютым міліцыя зацікавіліся 19-гадовым блогерам Сцяпанам Святловым у сувязі з нібыта размешчанымі ім ролікамі, што могуць абражаць прэзідэнта Аляксандра Лукашэнку. На кватэры ў яго бацькоў быў праведзены ператрус, канфіскавалі ноўтбук і відэакамеру Святлова.

Улады ўзмацнілі пераслед журналістаў-фрылансераў, якія супрацоўнічаюць з незарэгістраванымі ў краіне замежнымі СМІ: у верасні - снежні 2017 г. было ўзбуджана 33 справы ў дачыненні да 17 чалавек, у студзені - верасні 2018 г. - 85 у дачыненні да 31 чалавека (больш, чым за аналагічны перыяд 2017 г.) Усім фігурантам прызначалі штраф ад 490 да 1 225 беларускіх рублёў (прыкладна 230 - 575 даляраў ЗША).

У чэрвені крымінальная справа аб ухіленні ад выплаты падаткаў была распачатая ў дачыненні да кіраўніка незалежнага інфармагенцтва БелаПАН Алеся Ліпая. У яго абшукалі кватэру і забаранілі яму на час суда выязджаць за мяжу. Пасля смерці Ліпая ў жніўні справу закрылі.

У жніўні была ўзбуджаная крымінальная справа ў сувязі з нібыта выкарыстаннем журналістамі шэрагу выданняў пароляў дзяржаўнага інфармагенцтва БЕЛТА для атрымання бясплатнага доступу. Гэты жорсткі крок даваў падставы меркаваць, што ўлады выкарыстоўваюць гэта для пакарання няўгодных СМІ. Былі праведзеныя ператрусы ў рэдакцыях БелаПАН, TUT.BY і яшчэ некалькіх СМІ, у тым ліку дзяржаўных, а таксама на кватэрах некалькіх журналістаў. Па меншай меры 18 журналістаў былі арыштаваныя па абвінавачванні ў «несанкцыянаваным доступе да кампутарнай інфармацыі». Да 10 жніўня ўсіх адпусцілі, але на момант падрыхтоўкі гэтага агляду яны заставаліся пад следствам.

Галоўны рэдактар ​​TUT.BY прызнала факт выкарыстання яе супрацоўнікамі пароляў для атрымання бясплатнага доступу да матэрыялаў БЕЛТА, і ёй было прад'яўленае абвінавачванне ў бяздзейнасці службовай асобы, якое прадугледжвае пакаранне да пяці гадоў пазбаўлення волі.

Свабода інфармацыі

У снежні 2017 г. і студзені 2018 г. па распараджэнні Міністэрства інфармацыі за распаўсюд забароненага кантэнту блакаваліся незалежныя інфармацыйныя рэсурсы «Беларускі партызан» і «Хартыя'97».

Чэрвеньскія папраўкі ў закон аб СМІ дадалі залішнія патрабаванні, у адпаведнасці з якімі ўсе анлайнавыя СМІ абавязаныя фіксаваць імёны аўтараў каментароў і раскрываць гэтую інфармацыю ўладам. Для ўладальнікаў зарэгістраваных анлайнавых СМІ была ўведзеная крымінальная адказнасць за змест любога кантэнту на сайце.

Праваабаронцы і адвакаты

Улады адмовіліся расследаваць недазволенае абыходжанне з ужываннем гвалту да юрыста Аляксея Лойкі падчас міліцэйскага рэйду ў офісе праваабарончага цэнтра "Вясна" ў сакавіку 2017 года г. У кастрычніку 2017 г. на мяжы быў адвольна затрыманы і падвергнуты ператрусу яшчэ адзін актывіст «Вясны», які вяртаўся ў Беларусь з праваабарончага форуму.

У лютым праваабаронца Алена Танкачова вярнулася ў Беларусь пасля заканчэння дзеяння адвольнай трохгадовай забароны на ўезд у краіну.

Адвакаты, якія займаюцца справамі з палітычным падтэкстам, адчуваюць ціск з боку ўладаў. У верасні Мінюст прыпыніў ліцэнзію Ганны Бахціной - адваката з амаль 40-гадовым юрыдычным стажам, спаслаўшыся на яе «недастатковую кваліфікацыю». У кастрычніку суд пацвердзіў гэтае рашэнне. Бахціна апынуліся ў ліку васьмі адвакатаў, якім улады прапанавалі прайсці «пазачарговую» атэстацыю. Усе яны прадстаўлялі фігурантаў так званай справы «Белага легіёну» - нацыяналістычнай арганізацыі, якая спыніла сваю дзейнасць. Астатнія сем адвакатаў здалі экзамен з заўвагамі і ў сакавіку 2018 года паспяхова прайшлі пераатэстацыю.

Свабода сходаў

Па меншай меры 110 чалавек былі затрыманыя міліцыяй у сувязі з мірнымі пратэстамі, якія апазіцыя традыцыйна праводзіць у Дзень Волі ў Мінску і іншых гарадах 25 сакавіка.

Напярэдадні мітынгу ў Мінску былі затрыманыя апазыцыйны палітык Мікалай Статкевіч і арганізатары мерапрыемства Уладзімір Някляеў, Вячаслаў Сіўчык і Максім Вінярскі. Ім быў прызначаны адміністрацыйны арышт да 10 сутак.

Сем членаў Беларускага Хельсінкскага камітэта і ПЦ "Вясна" былі затрыманыя, калі назіралі за мітынгам у цэнтры Мінска, шасцярых абвінавацілі ва «удзеле ў несанкцыянаваных масавых мерапрыемствах», аднаму дадаткова - «непадпарадкаванне супрацоўніку міліцыі». Усіх затрыманых у той жа дзень адпусцілі, у красавіку яны абскардзілі незаконныя дзеянні міліцыі, па выніках праверкі парушэнняў ўстаноўлена не было. У жніўні вытворчасць супраць актывістаў была спыненая ў сувязі з заканчэннем тэрміну даўнасці.

У траўні ЛГБТ-актывістка Віка Біран была прыцягнутая да адміністрацыйнай адказнасці за адзіночны пікет па чарзе ля будынкаў ўрада, МУС і КДБ супраць асуджэння Міністэрствам унутраных спраў дзеянняў брытанскай амбасады, якая ў Міжнародны дзень барацьбы з гамафобіяй вывесіла вясёлкавы сцяг. Яна была аштрафаваная па двух пратаколах на агульную суму 735 беларускіх рублёў (прыкладна 335 даляраў ЗША).

Свабода асацыяцыі

У траўні ўрад унёс законапраект аб адмене артыкула 193.1 КК РБ, які прадугледжвае адказнасць за ўдзел у незарэгістраванай арганізацыі, і замене гэтага складу на адміністрацыйны, са штрафам да 1 225 беларускіх рублёў (прыкладна 600 даляраў ЗША).

Улады пад адвольнымі прычынамі па-ранейшаму адмаўлялі у рэгістрацыі незалежным групам і апазіцыйным партыям.

У красавіку Мінюст у сёмы раз адмовіў у рэгістрацыі партыі «Беларуская хрысціянская дэмакратыя», спаслаўшыся на тэхнічныя недапрацоўкі ў заяўцы. У траўні Вярхоўны суд пакінуў рашэнне Мінюста ў сіле.

У жніўні суд у Мінску па сумнеўнай справе аб ухіленні ад выплаты падаткаў асудзіў кіраўніка і бухгалтара прафсаюза работнікаў радыёэлектроннай прамысловасці да чатырох гадоў абмежавання волі з забаронай на працягу пяці гадоў займаць кіруючыя пасады.

Ключавыя міжнародныя актары

Урад па-ранейшаму адмаўляўся супрацоўнічаць з прызначаным ў 2012 г. спецдакладчыкам ААН па Беларусi Міклашам Харашці. У сваім заключным дакладзе Савету па правах чалавека ён адзначыў, што на працягу ўсяго перыяду яго мандата «жыццё ў Беларусі рэгламентавалася мэтанакіравана рэпрэсіўнай прававой базай, што пагаршалася рэгулярна паўтараючыміся, цэнтралізавана плануемымі рэпрэсіямі з прымяненнем гвалту ў дачыненні да мірных дэманстрантаў, няўрадавых арганізацый, палітычных апанентаў, праваабаронцаў і супрацоўнікаў незалежных сродкаў масавай інфармацыі». У чэрвені мандат спэцдакладчыка быў працягнуты яшчэ на год.

У снежні 2017 г. Камітэт па ліквідацыі расавай дыскрымінацыі ў сваіх заключных заўвагах па чарговых перыядычных дакладах Беларусі заклікаў урад расследаваць усе выпадкі расавай дыскрымінацыі, прыняць меры па папярэджанні дыскрымінацыі ромаў і забяспечыць незалежнасць судовай улады.

Па выніках разгляду ў траўні пятага перыядычнага дакладу Беларусі аб выкананні Канвенцыі супраць катаванняў Камітэт ААН супраць катаванняў заклікаў урад увесці мараторый на прывядзенне ў выкананне смяротных прысудаў, маючы на ​​ўвазе адмену смяротнага пакарання, адзначыў, што катаванні застаюцца «шырока распаўсюджанай з'явай», заклікаў пакласці канец катаванням у месцах утрымання пад вартай і паказаў на недапушчальнасць выкарыстання псіхіятрычнай шпіталізацыі ў немедыцынскіх мэтах.

Еўрасаюз адзначаў недахопы ў лютаўскіх мясцовых выбарах і выказваўся супраць захавання ў Беларусі смяротнага пакарання, а таксама з нагоды рэпрэсіяў у Дзень Волі, падкрэсліваючы, што павага да правоў чалавека з'яўляецца ключавым фактарам вызначэння далейшых адносін ЕС з Мінскам. У лютым дзяржавы - члены ЕС на год працягнулі абмежавальныя меры ў дачыненні да Беларусі, уведзеныя ў сувязі з працягам парушэнняў правоў чалавека. Гэтыя меры ўключаюць эмбарга на пастаўкі зброі і адрасныя санкцыі ў дачыненні да чатырох асобаў. Нягледзячы на ​​адсутнасць прагрэсу ў правах чалавека, Камісія ЕС працягвала перамовы з Мінскам аб палягчэнні візавага рэжыму і рэадмісіі.