"Мы там жа, дзе былі". Алесь Бяляцкі аб выніках дзесяцігоддзя Відэа
Перад новым, 2020 годам "Настоящее Время" пагаварылі з вядомымі палітыкамі, музыкамі і актывістамі і папрасілі іх падвесці вынікі апошніх 10 гадоў.
Алесь Бяляцкі — праваабаронца, грамадскі дзеяч, у 2007-2016 гадах — віцэ-прэзідэнт Міжнароднай федэрацыі за правы чалавека, заснавальнік праваабарончага цэнтра "Вясна". У 2011 годзе яму прысудзілі да 4,5 гадоў турмы з канфіскацыяй маёмасці за нібыта ўтойванне даходаў у асабліва буйным памеры. Па ўсім свеце разгарнулася кампанія салідарнасці. Бяляцкі выйшаў на волю па амністыі ў 2014 годзе.
— Галоўная падзея мінулых 10 гадоў?
— Калі паглядзець на гэтыя 10 мінулых гадоў, з аднаго боку, гэта такі вялікі кавалак жыцця чалавека. Але мне здаецца, што ў Беларусі гэта быў час ліхалецця такога, і зачапіцца за нейкую важную падзея досыць складана. Але што прыходзіць у гэты дзень, калі мы запісваем інтэрв'ю, гэта падзея дзевяцігадовай даўніны: прэзідэнцкія выбары 2010 года, калі на праспектах Мінска была разагнаная з ужываннем сілы вялікая дэманстрацыя супраць фальсіфікацыі выбараў прэзідэнцкіх. І была затрыманая амаль тысяча чалавек, з якіх 40 потым апынуліся палітычнымі вязнямі.
І вось гэты шлейф пераследаў, ну я так думаю праваабарончымі нейкімі катэгорыямі, заўсёды гляджу са свайго пункту гледжання на тое, што адбывалася, гэты шлейф наступстваў цягнуўся потым яшчэ з пяць гадоў. І людзі выходзілі з турмы, нейкія новыя, у тым ліку і я, траплялі ў турму. Гэта наклала адбітак на гэта дзесяцігоддзе, фактычна гэта такое дзесяцігоддзе несвабоды, я б сказаў, у Беларусі.
Сітуацыя такога неразвітага і прыцішанага грамадскага жыцця ў той жа час распаўсюджваецца на іншыя бакі беларускага жыцця, вядома, не дае магчымасці для праяўлення яркіх асоб. Але ў той жа час, напэўна, найбольшая падзея, якая ў нас адбылася, — гэта Нобелеўскае лаўрэатства Святланы Алексіевіч. Калі Святлана Алексіевіч, беларуская пісьменніца, якая піша на рускай мове, але тым не менш яна сябе пазіцыянуе як беларуская пісьменніца, стала нобелеўскім лаўрэатам.
І для нас была вельмі важная гэтая Нобелеўская прэмія. У час, здавалася б, такога бязвер'я і ліхалецця, калі нічога не адбываецца, калі ўсе рухі павольныя, калі ўсё схавана, калі няма яркіх асоб, у той жа час мы ўбачылі, што беларускае грамадства можа даць такіх сусветных людзей, якія ўносяць ўклад ва сусветную сучасную літаратуру.
— Галоўнае расчараванне мінулых 10 гадоў?
— Два моманты: першы — гэта нежаданне беларускіх уладаў пачаць сур'ёзную трансфармацыю. Пакуль што далей вельмі асцярожных слоў справа не ідзе. І я думаю, што наогул гэты рэжым не трансфармаваны, ён не падлягае трансфармацыі. І гэта наша бяда. Мы фактычна знаходзімся там, дзе мы былі 25 гадоў таму. Пачынаючы з 1994 года працэсы ў Беларусі якраз ішлі, наадварот, да звужэння дэмакратычных рамак, да абмежавання правоў чалавека.
І другі момант, звязаны з гэтым, — гэта тое, што дэмакратычная апазыцыя знаходзіцца як ніколі ў раздробленым стане цяпер у Беларусі. Мы набліжаемся да чарговых прэзідэнцкіх выбараў у наступным годзе, выбары ў нас вельмі ўмоўныя — ніякіх выбараў рэальна няма. Але ў той жа час такія кампаніі без адзінага кандыдата, без адзінага фронту дэмакратычных сіл — яны асуджаныя проста на паразу з самага пачатку. І гэта, вядома, выклікае расчараванне. Таму што ў такія цяжкія часы трэба як ніколі аб'яднанне дэмакратычных сіл.
— Галоўнае тое, што не здарылася падзея мінулых 10 гадоў?
— Страчанай магчымасцю, напэўна, трэба назваць непадпісанне пагаднення з Еўрапейскім саюзам, тое, што практычна адносіны знаходзяцца— як эканамічныя, так і палітычныя — у дрэнным стане, мы лепш гандлюем з Кітаем, чым з Польшчай, якая побач. Гэта ўсё няправільна, таму што сама эканоміка і геаграфічнае становішча падказваюць, і развіццё эканомікі ў Еўрапейскім саюзе падказвае, дзе наш асноўны партнёр. У нас тут яшчэ не адбылося нейкае зрушэнне акцэнтаў у галовах у тых людзей, якія цяпер знаходзяцца ва ўладзе.
— Галоўнае слова або выраз апошніх 10 гадоў?
— Гэта, напэўна, лозунг, які напісаны ў мяне на майцы: "Вясна прыйдзе". Вясна будзе. Я думаю, што нягледзячы на тыя самыя грунтоўныя праблемы, з якімі беларускае грамадства сутыкалася ў апошнія гады, надзеі на паляпшэнне сітуацыі — і палітычнай, і грамадскай, сітуацыі ў грамадстве — яны тым не менш існуюць, яны рэальныя. Мне здаецца, лепшае ў Беларусі яшчэ ўсё наперадзе.
