Турма і вірус COVID-19 у Беларусі

Праваабаронцы "Вясны" ў серыі публікацый аб распаўсюдзе каранавіруснай інфекцыі COVID-19 у закрытых установах краіны звяртаюць увагу на становішча людзей у месцах пазбаўлення волі, установах для людзей з інваліднасцю, дамах-інтэрнатах для пажылых, бездапаможных і бяздомных.

З аглядаў профільных арганізацый і паведамленняў СМІ вядома, што ў некаторых краінах урад у сувязі з пандэміяй COVID-19 прымае шэраг мераў па змяншэнні распаўсюду віруса ў месцах пазбаўлення волі. У іх ліку – рашэнне аб часовым вызваленні зняволеных з турмаў. Ёсць краіны, дзе асуджаныя самі ўцякаюць з-за кратаў, а супрацоўнікі гэтых устаноў нічога не могуць з гэтым зрабіць.

У Беларусі ж ў папраўчых установах адмянілі працяглыя і кароткатэрміновыя спатканні "у мэтах прафілактыкі інфекцыйных захворванняў".

Асуджаных пазбавілі спатканняў праз каранавірус

У месцах пазбаўлення волі ў Беларусі часова адмененыя кароткатэрміновыя і працяглыя спатканні “ў мэтах прафілактыкі інфекцыйных захворванняў”. Пра гэта БелаПАН паведаміла афіцыйная прадстаўніца МУС Вольга Чамаданава.

Юрыст Праваабарончага цэнтра "Вясна" Павел Сапелка разважае пра тое, як бы склалася сітуацыя, калі б улады Беларусі вызвалілі асуджаных з калоніяў і турмаў на час эпідэміі каранавіруса COVID-19.

Любой тэме, мабыць, немагчыма супернічаць цяпер з COVID-19 па папулярнасці ў сетках і ў СМІ. Перад вірусам апынуліся аднолькава ўразлівымі і багатая дэмакратычная Еўропа, і таталітарны Кітай, і мы ў Беларусі, арганічна сумясціўшы тэрытарыяльную "еўрапейскасць" з ідэалогіяй пост-сацыялізму.

Звяртаючыся да турэмных праблемаў, мы заўсёды падкрэсліваем, што турма – гэта праекцыя грамадства, і праблемы грамадства могуць або стаць няважнымі і незаўважнымі, або гіпертрафіравацца ва ўмовах татальнай закрытасці і кіравальнасці сістэмы.

Вірус стаў выпрабаваннем для медыцыны, якая, з'яўляючыся прасунутай і заможнай ў Еўропе і Штатах, не стала ўзорам эфектыўнасці. Тая ж праблема і з юстыцыяй: вірус ярка выявіў заганнасць пераважных поглядаў на тое, якім павінна быць пакаранне – у формулу дадалі пагрозу заражэння, і адразу ж уся сістэма, якая здавалася стройнай, правільнай і справядлівай, паляцела ў бездань. 

Першымі мы сталі абмяркоўваць часова вызваленых у Іране 85 тысяч зняволеных (па іншых дадзеных – 70 тысяч). Давайце правільна ўсё гэта зразумеем і ацэнім: восемдзесят пяць тысяч з двухсот сарака – 35% зняволеных; у краіне, дзе ўзровень запаўняльнасці турмаў складае 153%.

Ці можам мы ў Беларусі бязбольна выпусціць на свабоду 35% зняволеных – 10-12 тысяч чалавек? І так, і не.

Так – таму што ў месцах несвабоды зараз тысячы выпадковых і лішніх людзей. Згадайце, напрыклад, чалавека, які "дрыфтанул" на плошчы Перамогі і сеў; успомніце сотні асуджаных за неасцярожныя злачынствы і сотні пенсіянераў. Добрая палова з пяці тысяч зняволеных СІЗА маглі б чакаць суда пад закладам або паручыцельствам. Яшчэ вызваляць зняволеных напярэдадні ўсплёску віруса трэба таму, што нам вядомы гнятліва нізкі ўзровень медыцыны ў нашых калоніях, і таму, што зняволеныя часта вымушаныя жыць у антысанітарных умовах, што ў эпоху COVID-19 – пагібельна.

На жаль, адсутнічаюць дадзеныя аб складзе зняволеных па цяжару ўчыненых імі злачынстваў (гэта няпроста, бо у анамнэзе немалой часткі зняволеных – прысуды па некалькіх артыкулах). Дык вось: мяркую, што не менш за палову з іх асуджаныя за няцяжкія злачынствы, а сядзяць у калоніях таму, што асуджаныя не ў першы раз. Так, у 2014 годзе (на жаль, больш свежых афіцыйных дадзеных я не знайшоў) да пазбаўлення волі тэрмінам да трох гадоў было асуджана 7 774 чалавек з 10 908, асуджаных да пазбаўлення волi; у тым жа годзе ў папраўчыя ўстановы адкрытага тыпу было накіравана 2 543 чалавекі. Траціна асуджаных да пазбаўлення волі здзейснілі злачынства ўпершыню. Чвэрць асуджаных асуджаюцца да пазбаўлення волі з году ў год, і гэтая тэндэнцыя не мяняецца – ваганні ў пару адсоткаў не лічу.

Усё гэта азначае, што як мінімум траціны зняволеных у калоніях і на "хіміі" і не павінна быць. Для іх – выпадковых, дробных і напалоханых самім фактам прыцягнення да адказнасці, існуюць альтэрнатыўныя віды пакарання, якія не вырываюць чалавека з соцыума, не раздзіраць сямейных сувязяў (а вялікай частцы асуджаных усё ж ёсць, што ў гэтым сэнсе губляць) і не ламаюць лёсы не толькі злачынцаў, але і іх блізкіх.

Вось вельмі ананімны, але вельмі паказальны прыклад: у 2012 годзе нехта ў Беларусі быў пазбаўлены волі за наўмыснае забойства да пакарання ў выглядзе пазбаўлення волі на тэрмін да 2-х гадоў, – так кажа статыстыка. Дык вось: суд знайшоў у дзеяннях, матывах або ў асобе нейкага злачынцы нешта такое, што стала прычынай прызначэння за найбольш цяжкае з злачынстваў сімвалічна нізкага тэрміну пазбаўлення волі. Дык няўжо тых жа абставінаў аб'ектыўна не хапала для таго, каб пакінуць гэтага чалавека на волі? Упэўнены – хапала, толькі закон не прадугледзеў такія варыянты выключэнняў. А гэта азначае, што заканадаўства недасканалае і яго трэба мяняць.

Мяняць таксама трэба і алгарытм вызвалення: акрамя тых асуджаных, каму пашанцавала з сям'ёй, сябрамі і нядоўгім тэрмінам зняволення, ёсць тыя, хто сеў тады, калі беларускія рублі лічылі мільёнамі, чый домік у вёсцы састарэў, а працоўная кніжка, нават калі захавалася, наўрад ці прыцягне наймальніка. Дык вось: вызваленне гэтых людзей павінна быць асцярожным, паступовым, пачынацца задоўга да канца тэрміну і суправаджацца сацыяльнай падтрымкай. На волі іх у ідэале павінны чакаць праца і жыллё, інакш неўзабаве такія людзі вернуцца назад за краты.

Вось ужо не ананімны прыклад: расстраляны за забойства Аляксей Міхаленя, напрыклад, быў цалкам паспяховых зняволеным, але выходзячы на ​​волю – забіваў. Ён – адмоўны герой, ён – дрэнны. А сістэма выканання пакарання, якая не захацела, не змагла навучыць яго жыць на волі, добрая? Можа і добрая, толькі для самой сябе: зламаць зняволенага і навучыць яго выконваць свае правілы, узбагачаць вытворчасці і ўладкоўвацца на добрае месца ў новых каардынатах яна ўмее, вучыць далей жыць – не ўмее і не жадае ўмець.

Так я прыйшоў да не самай папулярнай высновы: проста так узяць і адпусціць 10 000 зняволеных – гэта не вельмі добра, таму што свабода сустрэне іх няласкава: эканамічны крызіс у нашай краіне ёсць і будзе паглыбляцца; наступствы крызісу яшчэ не вельмі моцна ўдарылі па нас, але ўжо зразумела, што рынак працы неўзабаве выбухне ад вызваленых (гэта значыць – звольненых) работнікаў з ляснуўшыхся галінаў; у РФ і ў Польшчу не паедуць тысячы "лiшнiх" для нашай эканомікі нелегалаў, а то і вернуцца адтуль тыя, хто апынецца лішнім і там. І дзе ў гэтым хаосе месца вызваленаму "зэку" – менавіта з такім кляймом ён будзе канкурыраваць на рынку працы з астатнімі.

Такім чынам, проста выкінуць зараз за плот калоній і дзверы ПУАТ тысячы зняволеных – будзе праявай безадказнасці дзяржавы, калі не будзе суправаджацца аўральнай працай дзяржорганаў па забеспячэнню іх пры патрэбнасці працай і жыллём. А ўжо здольнасці нашых "дзяржорганаў" нам вядомыя: не будзе зроблена нічога! А з пункту гледжання эпідэміялогіі, гэта наогул выдатна – вызвалены, ачмурэлы ад раптоўнага поспеху, схуднелы былы зняволены з саслабленым імунітэтам пойдзе абіваць парогі наймальнікаў і іншых розных службаў – і не адзін, а 10 тысяч разам. Так сабе ідэя і для зняволенага, і для астатніх. Зрэшты, цяпер гэтая тэндэнцыя характэрная для многіх краінаў.

Так вірус і катаклізмы, якія рушылі за ім, павінны пераканаць улады ў тым, што ў турмах наогул ніколі не павінна быць тых, хто можа бязбольна для грамадскай бяспекі быць на волі, а тыя, хто там знаходзяцца, павінны рыхтавацца да вызвалення з першых дзён зняволення.

Каранaвірус: Турэмная ліхаманка

Французская няўрадавая арганізацыя Prison Insider, з якой ПЦ "Вясна" супрацоўнічае ў галіне маніторынгу становішча зняволеных, правяла даследаванне становішча ў месцах несвабоды ў сувязі з распаўсюджваннем каранавіруса.