Блог Паўла Сапелкі: каранцін для свабоды
Юрыст Праваабарончага цэнтра "Вясна" Павел Сапелка ў чарговым выпуску блога "Слова аб праве" у "Белгазеце" разважае пра сітуацыю з правамі чалавека падчас пандэміі COVID-19.
- Ілюстрацыя з сайта belgazeta.by
У любой дэмакратыі дзесьці ў далёкім куце спіць у чаканні сваёй гадзіны натуральнае жаданне кожнай дзяржавы ўзяць у свае рукі кіраванне правамі і свабодамі грамадзян. Дзіўна, але найбольш прасунутыя з дэмакратый могуць пры выпадку ўдарыць па нейкаму з правоў не горш за самых адпетых дыктатур. Любыя надзвычайныя сітуацыі - гэта такі цудоўны час, калі людзі пачынаюць лёгка, ахвотна, а галоўнае, ініцыятыўна адмаўляцца ад сваіх натуральных правоў, змяняючы іх на адчуванне бяспекі. Так лёгка і элегантна дзяржавы, варта ледзь адвесці вочы, адваёўваюць згубленую магчымасць татальна кантраляваць чалавека і кіраваць ім.
Амаль любое з правоў, прадугледжаных універсальнымі або рэгіянальнымі міжнароднымі дамовамі, можна абмежаваць, а то і адмяніць на законнай падставе ў перыяд надзвычайнай сітуацыі: абсалютныя толькі свабода думкі і права не падвяргацца катаванням. Наша Канстытуцыя зрабіла паслабленне яшчэ для права на жыццё (што дзіўна для дзяржавы, якая практыкуе смяротнае пакаранне), прэзумпцыі невінаватасці і свабоды, недатыкальнасці і годнасці асобы. І так, дарэчы, ніколі не задумваўся, што калісьці зноў стане актуальным поўнае ўтрыманне нормы аб забароне жорсткага абыходжання:
"Ніхто не павінен падвяргацца катаванням, жорсткаму, бесчалавечнаму або зневажальнаму да яго годнасці абыходжанню ці пакаранню, а таксама без яго згоды падвяргацца медыцынскім або іншым вопытам".
Рэакцыяй на атаку тэрарыстаў у ЗША 11 верасня 2001 г. стала не толькі турма ў Гуантанама, дзе адвольна ўтрымлівалі і ўтрымліваюць "варожых камбатантаў", але і патрыятычны акт (Uniting and Strengthening America by Providing Appropriate Tools Required to Intercept and Obstruct Terrorism Act of 2001), які на паўтара дзясятка гадоў абмежаваў правы амерыканцаў. Але калі актам ліберальная грамадскасць у рэшце рэшт абурылася, то справы зняволеных Гуантанама асаблівых пратэстаў не выклікаюць: ці мала што там за імі лічыцца, раптам яны небяспечныя. Няма дагэтуль выразных абвінавачванняў і доказаў - ну і хай, іх жа не б'юць ужо там і не топяць, як пятнаццаць гадоў таму. І такая сітуацыя дазваляе дзяржаве, жангліруючы гуманітарным і міжнародным правам, ігнараваць заклікі ААН вярнуцца да захавання правоў чалавека.
Барацьба з COVID-19 у Кітаі суправаджалася і суправаджаецца ўзмацненнем жорсткасці лічбавай дыктатуры, татальным кантролем сацыяльных сетак і, каб два разы не ўставаць, - замежнікаў і ўласных іншадумцаў, а таксама ўсеагульнай сачэннем і беспакараным парушэннем недатыкальнасці асобы і жылля.
У Беларусі мы сёння толькі на парозе выпрабаванняў. Праблемы, якія нясе вірус, могуць не закрануць нашага жыцця і здароўе, але напэўна пакінуць след з раздушаных правоў і свабодаў. Але, як ужо заўважалася, адбывацца гэта будзе пад адабральны гул: трэба, чаго ўжо там, не да гэтай лухты сёння. Вунь, у Еўропе што робіцца з "іхняй" дэмакратыяй!
Адбываецца і будзе адбывацца: дзяржавы ніколі не прапусцяць магчымасці пад гэтую тэму закрыць межы бежанцам, прыкрыць раты нязгодным і праціснуць нейкія абмежаванні на будучыню. Як пойдуць справы ў нас у далейшым - невядома, але ўжо цяпер няма ніводнага чалавека, хто б запярэчыў у голас супраць таго, што яго запіхваюць "на каранцін" у палату з дзясяткам патэнцыйных носьбітаў захворвання. Найбольш дасведчаныя ў курсе, што COVID-19 аператыўна аднеслі нароўні з сіфілісам, ганарэяй, актыўнымі сухотамі органаў дыхання, чумой, халерай, сібірскай язвай і гемарагічнымі ліхаманкамі Ласа, Марбург, Эбала да захворванняў, якія ўяўляюць небяспеку для здароўя насельніцтва (яны ж - сацыяльна-небяспечныя захворванні). Але ніхто не адмяняў правіла, па якім неабходна атрыманне згоды ў пацыента на абследаванне і лячэнне, а прымусовы агляд на прадмет наяўнасці сацыяльна-небяспечнага захворвання пры нязгодзе пацыента патрабуе санкцыі пракурора, а размяшчэнне на лячэнне - рашэнні суда. Ну а пры наяўнасці ўважлівых прычынаў адмовы ад прапанаванай "схемы" абследавання, тыпу наяўнасці захворвання, якое пазбаўляе магчымасці з'явіцца ў бальніцу, родных, якія патрабуюць дагляду, і іншых надзвычайных абставінаў такія санкцыі наогул непрымальныя.
Вядома, дзяржаве ў цяжкі час будзе відавочна не хапаць неабмежаваных паўнамоцтваў, і ў гэтым звычайна сваю ролю закліканы адыграць закон аб надзвычайным становішчы. Ён ёсць і ў нас, прычым, трэба сказаць, сур'ёзна пашырае падставы ўвядзення надзвычайнага становішча ў параўнанні з Канстытуцыяй. Але, трэба заўважыць, логіка паводзінаў кіраўніцтва краіны да гэтага часу як раз адмаўляе ўвядзенне рэжыму надзвычайнага становішча. Так што можна рабіць стаўкі на тое, што будзе адбывацца з пачаткам лета, калі ўладам прыйдзецца правесці працэдуру афармлення новага тэрміну праўлення прэзідэнта: рызыкаваць здароўем членаў камісій і (не)яўкай самаізаляваных або адсунуць выбары праз надзвычайнае становішча.
Калі, вядома, вірус пад прамянямі сонца не вернецца назад у пячоры да кажаноў, а мы - да абмеркавання адкладзеных на другі план эканамічных праблемаў.
