Павел Сапелка: Разгляд адміністрацыйных спраў па відэасувязі служыць інтарэсам "канвеернага правасуддзя"
Сяргей Ціханоўскі на судзепраз відэа-сувязь. Фота: Гарадзенская Вясна
Яшчэ 29 красавіка 2020 года АНІД УУС Гомельскага аблвыканкама распаўсюдзіў інфармацыю аб першых адміністрацыйных справах, разгледжаных выдалена з выкарыстаннем сістэм відэаканферэнцыі.
У пачатку красавіка УУС Гомельскага аблвыканкама і Гомельскі абласны суд абмеркавалі магчымасць выдаленага разгляду спраў аб адміністрацыйных правапарушэннях у дачыненні да асобаў, да якіх прыменена адміністрацыйнае затрыманне.
Выкарыстанне такога падыходу скароціць выдаткі на перавозку затрыманых з УУС у суды і назад. Акрамя гэтага, новы спосаб дазволіць мінімізаваць рызыкі распаўсюджвання інфекцыі COVID-19.
На рабочых сустрэчах са старшынямі раённых судоў вобласці абмеркавалі прававыя і тэхнічныя аспекты прымянення практыкі выдаленага разгляду адміністрацыйных спраў, праблемныя пытанні, якія ўзнікаюць пры разглядзе такіх спраў традыцыйным спосабам і магчымыя шляхі іх вырашэння.
Аляксей Матарас, начальнік аддзела наглядна-выканаўчай дзейнасці УУС распавёў, што для арганізацыі відэаканферэнцыі выкарыстоўваецца праграмнае забеспячэнне з закрытым кодам.
Першыя адміністрацыйныя справы па артыкулах 10.5 (Дробны крадзеж) і 17.1 (Дробнае хуліганства) КаАП Рэспублікі Беларусь былі разгледжаныя выдалена ў ІЧУ Рэчыцкага РАУС. Суд пастанавіў падвергнуць грамадзянаў адміністрацыйнаму спагнанню ў выглядзе адміністрацыйнага арышту тэрмінам на 1 і 2 сутак адпаведна.
Юрыст Праваабарончага цэнтра "Вясна" Павел Сапелка прааналізаваў станоўчыя і адмоўныя аспекты становішча адміністрацыйна-затрыманых і іншых асобаў, у дачыненні да якіх вядзецца адміністрацыйны працэс з дапамогай відэаканферэнцыі.
На думку праваабаронцы, безумоўным мінусам з'яўляецца той факт, што ў дачыненні да адміністрацыйна затрыманых парушаюцца гарантыі Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах:
"Кожная арыштаваная або затрыманая па крымінальным абвінавачванні асоба у тэрміновым парадку дастаўляецца да суддзі або да іншай службовай асобы, якой належыць па законе права ажыццяўляць судовую ўладу, і мае права на судовае разбіральніцтва на працягу разумнага тэрміну або на вызваленне".
Камітэт па правах чалавека са спасылкай на Збор прынцыпаў абароны ўсіх асобаў, якія падвяргаюцца затрыманню або заключэнню ў якой бы там ні было форме, прыняты Генеральнай Асамблеяй ААН у рэзалюцыі 43/173, мяркуе:
"Затрыманы павінен быць фізічна дастаўлены да суддзі ці іншай службовай асобы, упаўнаважанаму законам ажыццяўляць судовую ўладу. Фізічная прысутнасць затрыманых на слуханні дае магчымасць даведацца аб абыходжанні, якому яны падвергліся ў зняволенні... Такім чынам, яна служыць гарантыяй права на асабістую недатыкальнасць і забароны на прымяненне катаванняў і жорсткага, бесчалавечнага або зневажальнага годнасць абыходжання" (гл. Заўвагу агульнага парадку № 35, Артыкул 9. Свабода і асабістая недатыкальнасць).
Таксама безумоўны мінус – гэта невыкананне ўнутранага заканадаўства – Працэсуальна-выканаўчага кодэкса аб адміністрацыйных правапарушэннях, які не прадугледжвае магчымасці вядзення адміністрацыйнага працэсу ў рэжыме відэаканферэнцыі.
Факты таго, як фармальныя парушэнні ператвараюцца ў аб'ектыўна існуючыя рызыкі і парушэнні правоў людзей у месцах несвабоды, Павел Сапелка прыводзіць ніжэй пры разборы спраў затрыманых і арыштаваных за рэалізацыю сваіх грамадзянскіх правоў.
Аб заяўленых плюсах юрыст "Вясны" адзначае наступнае.
Транспарціроўка затрыманых не праводзілася. Але адлегласць паміж Рэчыцкім РАУС і раённым судом - 2 300 метраў, г. зн. выдаткі на перавозку грамадзян неістотныя.
Сапраўды, суддзі і памочнікі суддзі (сакратары судовага паседжання) апынуліся абароненымі ад небяспекі заражэння COVID-19.
Для затрыманых небяспека заражэння практычна тая ж самая: дастаўленне ў суд, калі яно вырабляецца спецыяльна прыстасаваным для канваіравання транспартам, праходзячым рэгулярную санітарную апрацоўку, у асобным адсеку для затрыманых, не мяняе ўзроўню небяспекі заражэння. Знаходжанне асобаў, у дачыненні да якіх вядзецца адміністрацыйны працэс, у памяшканні РАУС утрымлівае кантакт з супрацоўнікамі міліцыі, чыя ўразлівасць для заражэння каранавірусам, а адпаведна – небяспека як пераносчыкаў, высокая.
На ілюстрацыйным фота да матэрыялу сайта – асоба, у дачыненні да якой вядзецца адміністрацыйны працэс, без асабістай маскі і аднаразовых пальчатак у кабінеце, дзе з усёй відавочнасцю прысутнічаюць супрацоўнікі міліцыі.
Рэальная карысць ад выкарыстання відэаканферэнцыі ў адміністрацыйным працэсе існуе толькі тады, калі асоба, у дачыненні да якой вядзецца адміністрацыйны працэс, не пакідае свайго жылля. Умовай такога працэсу павінна быць згода на яго названай асобы.
Ці маглі суд і орган унутраных спраў дасягнуць пастаўленых мэтаў іншымі сродкамі?
"Безумоўна – так, – лічыць Павел Сапелка. – Якая абгрунтаванасць утымання звыш 3-х гадзінаў асобы, затрыманай за здзяйсненне адміністрацыйнага правапарушэння? Якая наогул мэта правядзення відэа-пасяджэння, калі па ПВКаАП такая справа магла быць разгледжаная органам унутраных спраў? Мабыць, ніякіх, улічваючы, што грамадзяне, пра якіх ідзе гаворка, прызнавалі сваю віну".
"Гэтая практыка будзе працягнутая і ў іншых раёнах вобласці", – абяцаў міліцэйскі сайт.
Дзіўна было б думаць, што гэты парадак быў рэгіянальнай ініцыятывай: з уздымам актыўнасці ў перадвыбарчы і выбарчы (пасля 8 траўня) перыяд новая форма працэсу стала актыўна прымяняцца па тэрыторыі ўсёй краіны – як пры разглядзе справы аб адміністрацыйным правапарушэнні, так і пры разглядзе скаргаў на пастановы судоў, якія не ўступілі ў законную сілу.
Як і меркавалася юрыстамі і аналітыкамі ПЦ "Вясна", відэаканферэнцыі сталі інструментам "канвеерных" судоў у перыяд уздыму актыўнасці ў выбарчы перыяд.
Прааналізаваныя справы ілюструюць розныя праблемы "выдаленага правасуддзя".
21 траўня
У адзін з РУУС у Віцебску быў дастаўлены Аляксандр Мацяюк, пасля чаго змешчаны ў ізалятары часовага ўтрымання. У той жа дзень з дапамогай відэасувязі суддзёй суда Чыгуначнага раёна Аленай Грабянчук быў пачаты адміністрацыйны працэс. А. Мацяюк заявіў хадайніцтва аб удзеле ў справе адваката, якое было задаволена суддзёй; быў абвешчаны перапынак да 14 гадзін. Аднак затрыманага з ІЧУ не выпусцілі. Суддзя ў адсутнасць адваката вынесла пастанову, пакараўшы актывіста па арт. 23.34 КаАП за ўдзел у несанкцыянаваным масавым мерапрыемстве арыштам.
Такім чынам, дыстанцыйны разгляд справы наўпрост паўплываў на захаванне працэсуальных гарантый і забеспячэнне права на абарону. Суддзя ўхілілася ад прыняцця рашэння аб вызваленні асобы, у дачыненні да якой вядзецца адміністрацыйны працэс, чым парушыла патрабаванне п. 9. Пастановы Пленума Вярхоўнага Суда Рэспублікі Беларусь ад 22 снежня 2016 г. № 9 "Аб забеспячэнні права на судовую абарону і культуры судовай дзейнасці":
"Звярнуць увагу судоў на неабходнасць прымаць меры, якія забяспечваюць рэалізацыю палажэнняў артыкула 62 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь, што гарантуе права на юрыдычную дапамогу для ажыццяўлення і абароны правоў і свабод".
9 чэрвеня
Суддзя суда Кастрычніцкага раёна Віцебска Уладзімір Царыкаў разглядзеў справу актывіста "Народнай Грамады" Аляксандра Якушкова за ўдзел у несанкцыянаваным масавым мерапрыемстве і асудзіў яго да 10 сутак адміністрацыйнага арышту па ч. 3 арт. 23. 34 КаАП. Суд адбыўся ў анлайн-рэжыме. Падчас анлайн-трансляцыі, зладжанай на судовым пасяджэнні, Аляксандр Якушкоў паведаміў, што яму на працягу 11 гадзін не давалі піць, хоць ён пра гэта настойліва прасіў. З-за гэтага яму стала дрэнна, і ён быў вымушаны прасіць, каб выклікалі лекара. На гэтую скаргу суддзя не звярнуў ніякай увагі і адправіў Аляксандра Якушкова адбываць арышт.
Сапраўды, ва ўмовах відэаканферэнцыі суддзі або прадстаўнікам РАУС нескладана скончыць абмеркаванне пытання аб парушэннях правоў затрыманых, якія маюць прыкметы жорсткага абыходжання – дастаткова проста скончыць відэаканферэнцыю. Ніякіх фармальных правілаў вядзення працэсу з асаблівасцямі відэаканферэнцыі, абавязковых для суда і РАУС, не ўстаноўлена. Таксама законам не замацаваны абавязак суда перапыніць разгляд справы пры паступленні заявы аб жорсткім абыходжанні для праверкі гэтага паведамлення.
10 і 12 чэрвеня
Суддзі Гомельскага абласнога суда Аляксандр Сужаеў 10 чэрвеня і Васіль Бягун 12 чэрвеня разгледзелі скаргі на не ўступіўшыя ў законную сілу пастановы па адміністрацыйных справах Сяргея Ціханоўскага, які ў гэты час утрымліваўся ў СІЗА №1 у Мінску (пад вартай, па абвінавачванні ў крымінальным злачынстве). У суд паступіла хадайніцтва Ціханоўскага аб разглядзе спраў з яго ўдзелам.
Адзначалася, што, нягледзячы на тое, што судовыя пасяджэнні прайшлі адкрыта, відэавыява С. Ціханоўскага была даступна толькі суддзям: так быў усталяваны манітор.
На просьбы прысутных зрабіць малюнак даступным і публіцы 12 чэрвеня суддзя Васіль Бягун заявіў: "Хтосьці яго не бачыць? Хай выйдзе з залы!" Адвакат-абаронца С. Ціханоўскага знаходзіўся ў зале судовых пасяджэнняў, у той частцы, дзе малюнак быў бачным.
22 чэрвеня
У Маладзечне пасродкам відэаканферэнцыі адбыўся разгляд адміністрацыйнай справы Мікалая Алейніка: быў затрыманы 19 чэрвеня і ўтрымліваўся ў ІЧУ. Па сведчанні відавочцаў "відэасувязь у зале суда была не лепшай якасці, разабраць тое, што распавядае Алейнік, можна было толькі па асобных абрыўках", таму суддзя Вольга Дубовік абвясціла перапынак для таго, каб сувязь наладзілі. У выніку сакратар суда паведаміла, што Мікалая Алейніка даставяць у залу суда. Пасля таго, як затрыманага даставілі ў суд, яму спатрэбілася медыцынская дапамога, прыехала "хуткая дапамога". Пасля гэтага затрыманага прывялі ў залу судовых пасяджэнняў. У чалавека быў хваравіты выгляд, ён працягнуў удзел у пасяджэнні седзячы. Працэс быў практычна пачаты зноўку, разгляд справы адкладзены для забеспячэння ўдзельніка абаронцы, затрыманы вызвалены.
Гэты выпадак пацвярджае тэзіс аб неабходнасці фізічнага дастаўлення затрыманых да суддзі – гэта неабходнасць, якая дазваляе затрыманым заявіць аб жорсткім абыходжанні і спыніць яго, а таксама аб неабходнасці атрымання медыцынскай дапамогі і атрымаць яе.
У гэты ж дзень у Мінску ў розных судах праходзілі працэсы над затрыманымі напярэдадні ўдзельнікамі мірных сходаў.
У судзе Маскоўскага раёна з выкарыстаннем відэасувязі разглядаліся справы ў прысутнасці грамадзян-наведвальнікаў, манітор быў павернуты да суддзі і недаступны для прагляду прысутным. Некалькім затрыманым, якія знаходзіліся падчас відэаканферэнцыі ў ЦІП ГУУС Мінгарвыканкама, прызначаныя штрафы. Іх вызваленне адбылося не адразу пасля абвяшчэння пастановы.
29 чэрвеня
У залі Гродзенскага абласнога суда суддзямі суда Ленінскага раёна Гродна разгледжаныя адміністрацыйныя справы па арт. 23.4 і 17.1 КаАП у дачыненні да Уладзіміра Навуміка і Васіля Баброўскага, якія знаходзіліся ў СІЗА-1 г. Мінска, з выкарыстаннем сродкаў відэасувязі. Судом забяспечаная магчымасць прысутным назіраць па маніторы вялікага памеру выяву зняволеных.
Да разгляду справы па сутнасці адвакату прадастаўлена магчымасць з дапамогай відэаканферэнцыі ўзгадніць пазіцыю з падабаронным.
Разгляд справы У. Навуміка зацягнуўся; гэта было звязана са складанасцямі ў прадастаўленні доказаў бокам абароны: суд адмовіў у далучэнні да матэрыялаў справы носьбітаў інфармацыі ў сувязі з тым, што іх не мог прадставіць чалавек, які не з'яўляўся ўдзельнікам працэсу. У выпадку разгляду справы ў звычайным парадку гэтая праблема вырашалася б непасрэдна ў ходзе разгляду справы. Таксама "азнаямленне" У. Навуміка з матэрыяламі адміністрацыйнай справы было выраблена ў форме абвяшчэння суддзёй Ларысай Барэль услых пратаколу апытання сведак.
1 ліпеня
У памяшканні Гродзенскага абласнога суда адбыўся разгляд судом Ленінскага раёна Гродна адміністратыўнай справы па арт. 23.4 КаАП у дачыненні да Сяргея Ціханоўскага, які знаходзіўся ў СІЗА-1 г. Мінска, з выкарыстаннем сродкаў відэасувязі. Судом забяспечана магчымасць прысутным назіраць па маніторы вялікага памеру выяву С. Ціханоўскага. Да разгляду справы па сутнасці адвакату прадастаўлена магчымасць з дапамогай відэаканферэнцыі ўзгадніць пазіцыю з падабаронным.
У парушэнне палажэнняў ПВКаАП, асоба, у дачыненні да якой вёўся працэс, не азнаёмленая з пратаколам адміністрацыйнага правапарушэння, і яму не выдадзеныя адпаведныя копіі дакументаў.
2 ліпеня
Суддзя Наталля Козел з суда Ленінскага раёна Гродна ў памяшканні Гродзенскага абласнога суда, абсталяванага сродкамі відэаканферэнцыі, разгледзела адміністрацыйную справу Вяргілія Ушака (удзельнічаў з СІЗА-1 г. Мінска), адмовіўшы ў вывучэнні відэзапісу самаго затрыманага, паколькі "відэа не было своечасова далучана да справы".
У тым жа парадку былі разгледжаныя справы Аляксандра Арановіча, Арцёма Сакава, Уладзіміра Кнігі, Яўгена Разнічэнкі, Дзмітрыя Фурманава.
Гэтыя працэсы дадалі да пераліку праблемаў, выкліканых фарматам пасяджэнняў, адсутнасць магчымасці або істотныя цяжкасці ў працэсе прадастаўлення доказаў бокам абароны, а таксама істотныя парушэнні пры падрыхтоўцы адміністрацыйнай справы – адсутнасць азнаямлення затрыманых з матэрыяламі справы, з пратаколамі адміністрацыйнага правапарушэння, нявыдача копій працэсуальных дакументаў у прадугледжаных законам выпадках.
Ва ўсіх выпадках відэатрансляцыі з СІЗА-1 асобы, у дачыненні да якіх вядзецца адміністрацыйны працэс, знаходзяцца ў кабінеце, прызначаным для спатканняў з абаронцамі, абсталяваным сеткай-кратамі папярок кабінета, якая аддзяляе іх адзін ад аднаго. Пры гэтым на экран манітора суддзі выводзілася відэавыява чалавека за сеткай-кратамі, парушаючы тым самым прэзумпцыю невінаватасці:
"Падчас судовага разбору падсудныя паводле агульнага правіла не павінны закоўвацца ў кайданкі або ўтрымлівацца ў клетках ці якім-небудзь іншым чынам знаходзіцца на судзе ў абліччы, які паказвае на тое, што яны могуць быць небяспечнымі злачынцамі" (гл. Заўвагу агульнага парадку № 32, артыкул 14. Роўнасць перад судамі і трыбуналамі і права кожнага на справядлівае судовае разбіральніцтва).
- Судовае пасяджэнне па справе Уладзіміра Навуміка
Варта заўважыць, што ў СІЗА-1 ёсць кабінеты таго ж прызначэння, і яны пераважаюць, не абсталяваныя такога роду перагародкамі.
2 ліпеня
У судзе Чыгуначнага раёна Віцебска разгледжаная адміністрацыйная справа Аляксандра Мацеюка па арт. 23.4 КаАП: па версіі органа ўнутраных спраў, грамадзянін здзейсніў непадпарадкаванне законным патрабаванням прадстаўніка АУС. Справа разгледжаная з апытаннем двух сведак-супрацоўнікаў міліцыі з дапамогай сістэмы відэасувязі.
А. Мацяюк заявіў, што пры затрыманні "міліцыянты сталі біць яго па нырках, затым скруцілі рукі за спіной і надзелі кайданкі. ...у машыне адзін з міліцыянтаў ціснуў яму нагой на шчыкалатку, і, калі б ён не прыбраў нагу, тая была б зламаная".
Сведкі былі апытаныя судом без зверкі дакументаў, якія сведчаць асобу, падчас дачы тлумачэнняў суду на іх тварах былі павязкі, якія яны, нягледзячы на просьбу А. Мацеюка, не знялі. Суддзя таксама адмовіла А. Мацеюку ў хадайніцтве змусіць сведак зняць павязкі з твару з мэтай пераканання ў асобе людзей – ці яны ажыццяўлялі затрыманне: "Вы кажаце, што міліцыянты не здымалі маскі, калі прыйшлі да вас, правільна? Ну, так якая вам розніца, вы ж усё роўна іх асобаў не бачылі".
У ходзе апытання высветлілася, што ў пакоі, дзе знаходзіўся і даваў тлумачэнні сведка, таксама знаходзіўся і другі супрацоўнік міліцыі, якога суд планаваў апытаць наступным, чым быў парушаны арт. 10.10 ПВКаАП "Парадак апытання асобаў, якія ўдзельнічаюць у адміністрацыйным працэсе":
"Асобы, выкліканыя па адной і той жа справе, апытваюцца паасобку. Пры гэтым прымаюцца меры да таго, каб яны не маглі мець зносіны паміж сабой".
16 ліпеня
У судзе Заводскага раёна Мінска разглядалася адміністрацыйная справа Андрэя Болтача па артыкулах 23.34 і 23.4 КаАП з выкарыстаннем відэаканферэнцыі. Пасля заканчэння абвяшчэння пастановы суддзя высветліла, што сувязь перапынілася і затрыманы не чуў абвешчанай пастановы. Пасля аднаўлення сувязі суддзя коратка выказала канчатковае пакаранне – 15 сутак адміністрацыйнага арышту і права абскарджваць пастанову на працягу 5 сутак. На паведамленне затрыманага, што ў ЦІПе не даюць пісьмовых прыладаў і ён не ведае, як абскардзіць пастанову, суддзя не адрэагавала. Адпаведна суддзя не патлумачыла права на абскарджанне і не забяспечыла магчымасць атрымаць копію вынесенай пастановы.
Адначасова многія суды праводзяць судовыя пасяджэнні па адміністрацыйных справах у маленькіх памяшканнях, дзе павышаецца цесната прысутных, назіраецца адсутнасць сродкаў індывідуальнай абароны – масак, павязак, пальчатак, шчыткоў ва ўдзельнікаў працэсу і наведвальнікаў.
Так, 22 чэрвеня ў Баранавічах суддзя Кацярына Груда разглядала адміністрацыйныя справы Андрэя Пазняка і Сяргея Багрова, якіх на міліцэйскім транспарце даставілі з Ганцавіч (каля 80 км), на працягу ўсяго дня (да 21.40) у адкрытым судовым пасяджэнні. Сакратар судовага пасяджэння не выкарыстоўвала САЗ, у маленькай залі не захоўвалася дыстанцыя паміж людзьмі.
- Суд над Андрэем Пазняком. Фота з сайта 1reg.by
Ва ўсіх вывучаных Паўлам Сапелкам выпадках суды пры вочным разглядзе адміністрацыйных спраў задавальнялі хадайніцтвы затрыманых аб прадастаўленні магчымасці заключыць дамову з адвакатам, аб'яўлялі перапынак і вызвалялі затрыманых.
"Падводзячы прамежкавыя вынікі, варта адзначыць, што на дадзены момант – сярэдзіну ліпеня, па назіраннях экспертаў і журналістаў ПЦ "Вясна", разгляд адміністрацыйных спраў з дапамогай відэаканферэнцыі служыць у асноўным інтарэсам "канвеернага правасуддзя", парушаючы правы і інтарэсы затрыманых, у дачыненні да якіх вядзецца адміністрацыйны працэс, не выконваючы функцый працэсуальнай эканоміі і барацьбы з распаўсюджваннем каранавіруса і захворвання COVID-19", – заключае эксперт.
Эксперты "Вясны": Правядзенне адміністрацыйнага судовага працэсу па відэасувязі незаконнае
