Што рабіць, калі вас выклікалі на допыт у якасці сведкі па крымінальнай справе?

Як павінны выклікаць сведку на допыт?

Згодна з артыкулам 216 Крымінальна-працэсуальнага кодэкса, на допыт вас павінны выклікаць позвай, у якой павінна быць указана:

• хто і ў якой якасці выклікаецца (напрыклад, сведка),
• да каго і па якім адрасе, дзень і час яўкі на допыт, 
• а таксама наступствы няяўкі без паважных прычын. 

Калі ў позве не названыя якія-небудзь з пералічаных звестак, значыць позва аформленая неналежным чынам і прававых наступстваў не надыходзіць. Можна звязацца са следчым і папрасіць даслаць вам дакумент, аформлены належным чынам, паколькі ад вашага працэсуальнага статусу будуць залежаць вашыя правы і абавязкі. 

Позва ўручаецца выклікаемай асобе пад распіску. Пры адсутнасці выклікаемай асобы позва ўручаецца пад распіску каму-небудзь з паўналетніх членаў яго сям'і альбо адміністрацыі па месцы яго працы, якія абавязаныя перадаць позву выкліканаму на допыт. Сведка можа быць выкліканы з выкарыстаннем і іншых сродкаў сувязі, напрыклад — смс-паведамленнем або тэлефонным званком, але такі выклік павінен быць адпаведным чынам аформлены следчым.

Пры наяўнасці прычын, якія перашкаджаюць яўцы па выкліку ў прызначаны тэрмін (камандзіроўка, знаходжанне ў адпачынку, хвароба і т.п.), трэба паведаміць пра гэта ў орган, які вас выклікаў.

Памятаеце, вы маеце права на юрыдычную дапамогу (арт. 62 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь і арт. 60-1 Крымінальна-працэсуальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь), таму можна паведаміць, што на допыт вы жадаеце з'явіцца з адвакатам, і вам патрабуецца час для яго пошуку і заключэння дагавора. Следчы абавязаны прызначыць іншую дату для допыту. 

У выпадку, калі на допыт выклікаецца асоба, якая не дасягнула шаснаццаці гадоў, то такі выклік павінен праводзіцца праз яе бацькоў ці іншых законных прадстаўнікоў.

Мяне могуць затрымаць і прымусова даставіць на допыт, калі я не з'яўлюся добраахвотна? 

Сведка абавязаны з'явіцца па выкліку на допыт. У выпадку няяўкі без паважных прычын ён можа быць падвергнуты прываду па матываванай пастанове органа дазнання, следчага, пракурора, дзяржаўнага абвінаваўцы, суддзі або па вызначэнню суда, але гэта не з'яўляецца затрыманнем.

Акрамя прывада, ухіленне ад яўкі можа трактавацца як непадпарадкаванне законнаму распараджэнню ці патрабаванню службовай асобы пры выкананні ім службовых паўнамоцтваў (арт. 24.3 КаАП — штраф у памеры ад 2 да 100 базавых велічынь, або грамадскія працы, або адміністрацыйны арышт) або як ухіленне ад яўкі ў орган, што вядзе крымінальны працэс (25.6 КаАП — штраф у памеры да 30 базавых велічынь, або грамадскія працы, або адміністрацыйны арышт).

Хто не можа быць сведкам па крымінальнай справе? 

Згодна з арт. 60 КПК, у якасці сведкі па крымінальнай справе не можа быць дапытаны:

1. падазраваны;
2. асобы, якія ў сілу ўзросту, фізічных або псіхічных недахопаў не здольныя правільна ўспрымаць абставіны, якія падлягаюць устанаўленню па крымінальнай справе, і даваць пра іх паказанні. Для вырашэння пытання аб здольнасці асобы правільна ўспрымаць абставіны, якія маюць значэнне для справы, і даваць пра іх паказанні можа прызначацца і праводзіцца амбулаторная экспертыза;
3. адвакаты, іх стажоры, памочнікі, іншыя работнікі адвакацкіх утварэнняў, юрыдычных кансультацый – для атрымання якіх-небудзь звестак, якія могуць быць ім вядомыя ў сувязі з аказаннем юрыдычнай дапамогі пры вытворчасці па крымінальнай справе;
4. асобы, якім звесткі, што адносяцца да пэўнай крымінальнай справы, сталі вядомыя ў сувязі з іх удзелам у вытворчасці па крымінальнай справе ў якасці абаронцы, прадстаўніка, прадстаўніка памерлага падазраванага, абвінавачанага, асобы, якая падлягае прыцягненню ў якасці падазраванага, абвінавачанага, грамадзянскага істца, грамадзянскага адказчыка, адваката сведкі. Удзел у справе законных прадстаўнікоў падазраванага, абвінавачанага, пацярпелага, прадстаўніка памерлага падазраванага, абвінавачанага, асобы, якая падлягае прыцягненню ў якасці падазраванага, абвінавачанага, не выключае магчымасці допыту гэтых асоб у якасці сведак па іншых абставінах, якія маюць значэнне для справы;
5. пракурор, следчы, асоба, якая вырабляе дазнанне, сакратар судовага пасяджэння – пра абставіны крымінальнай справы, якія сталі ім вядомыя ў сувязі з удзелам у вытворчасці па крымінальнай справе, а суддзя – у сувязі з абмеркаваннем у дарадчым пакоі пытанняў, якія ўзніклі пры вынясенні судовага рашэння;
6. святар – пра абставіны, вядомыя яму з споведзі;
7. лекар – без згоды асобы, якая звярнуўся за аказаннем медыцынскай дапамогі, па абставінах, якія складаюць прадмет медычнай таямніцы;
8. асоба, якая аказвае або якая аказвала садзейнічанне на канфідэнцыяльнай аснове органу, упаўнаважанаму законам ажыццяўляць аператыўна-вышуковую дзейнасць, – без яе згоды і згоды органа, упаўнаважанага законам ажыццяўляць аператыўна-вышуковую дзейнасць, якім гэта асоба аказвае або аказвала садзейнічанне на канфідэнцыяльнай аснове.

 Якія правы і абавязкі ёсць у сведкі?

Ч. 3 і ч. 4 арт. 60 КПК устаноўленыя правы і абавязкі сведкі. 

Так, сведка мае права:

1) не сведчыць супраць сябе самога, членаў сваёй сям'і і блізкіх сваякоў

Пад блізкімі сваякамі, членамі сям'і і блізкімі маюцца на ўвазе: 1) блізкія сваякі – бацькі, дзеці, усынавіцелі, усынаўленыя, родныя браты і сёстры, дзед, бабка, унукі, муж (жонка) пацярпелага або асобы, якая ўчыніла злачынства, альбо тыя ж сваякі сужэнца пацярпелага альбо асобы, якая ўчыніла злачынства; 2) члены сям'і – блізкія сваякі, іншыя сваякі, непрацаздольныя ўтрыманцы і іншыя асобы, якія пражываюць сумесна і вядуць агульную гаспадарку з пацярпелым або асобай, што ўчыніла злачынства; 3) блізкія –блізкія сваякі і члены сям'і пацярпелага альбо асобы, якая ўчыніла злачынства, альбо іншыя асобы, якіх пацярпелы або асоба, якая ўчыніла злачынства, абгрунтавана прызнаюць сваімі блізкімі. 

Гэта права таксама замацавана арт. 27 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь у дачыненні да любой асобы, не толькі сведкі. Таму, у выпадку, калі падазраваным ці абвінавачаным па крымінальнай справе з'яўляецца ваш блізкі чалавек, то любыя пытанні будуць тычыцца яго. У дадзенай сітуацыі магчыма трэба будзе абгрунтаваць, чаму вы так лічыце і чаму вы вырашылі скарыстацца гэтым правам.

2) заяўляць адвод перакладчыку, які ўдзельнічае ў яго допыце;

3) уласнаручна запісваць свае паказанні ў пратаколе допыту ці сведчыць сваім подпісам у пратаколе следчага ці іншага працэсуальнага дзеяння правільнасць запісу дадзеных ім паказанняў;

4) заяўляць хадайніцтвы і прыносіць скаргі на дзеянні органа, што вядзе крымінальны працэс, у тым ліку аб прыняцці мераў па забеспячэнню яго бяспекі, членаў сям'і, блізкіх сваякоў і іншых асобаў, якіх ён абгрунтавана лічыць блізкімі, а таксама маёмасці;

5) атрымліваць кампенсацыю выдаткаў, панесеных пры вытворчасці па крымінальнай справе, і шкоды, прычыненай дзеяннямі органа, які вядзе крымінальны працэс;

6) запрашаць адваката для атрымання юрыдычнай дапамогі пры вытворчасці працэсуальных дзеянняў з яго ўдзелам.

Пры гэтым сведка абавязаны:

1) з'яўляцца па выкліках органа, што вядзе крымінальны працэс;

2) праўдзіва паведаміць усё вядомае па справе і адказаць на пастаўленыя пытанні;

3) не разгалошваць звесткі пра абставіны, якія сталі вядомымі яму па справе, калі ён быў папярэджаны пра гэта органам крымінальнага пераследу ці судом; 

За разгалашэнне дадзеных папярэдняга расследавання або закрытага судовага пасяджэння без дазволу органа, які вядзе крымінальны працэс, сведка нясе адказнасць у адпаведнасці з артыкулам 407 КК. Пры гэтым вы павінны быць папярэджаным ва ўстаноўленым законам парадку аб недапушчальнасці выдавання такіх дадзеных, гэта значыць следчым або суддзёй у вас павінна быць ўзятая падпіска аб неразгалошванні.

4) падпарадкоўвацца законным распараджэнням органа, што вядзе крымінальны працэс.

Таксама, у ходзе расследавання крымінальнай справы, следчым вам можа быць прапанавана правядзенне экспертызы (напрыклад: почырказнаўчай). Сведка ад правядзення такой экспертызы можа адмовіцца і не можа быць прымусова ёй падвергнуты.

Як павінен праходзіць допыт?

Як правіла, допыт праводзіцца ў службовым кабінеце следчага, аднак, следчы мае права, калі прызнае гэта неабходным, правесці допыт у месцы знаходжання дапытваемага, у тым ліку падчас вытворчасці такіх следчых дзеянняў як агляд, ператрус або выманне.

Допыт не можа бесперапынна доўжыцца больш за 4 гадзін. У выпадку, калі допыт зацягнуўся, вам павінен быць прадастаўлены перапынак на адпачынак і прыняцце ежы не менш за 1 гадзіну, і агульная працягласць допыту на працягу дня не можа перавышаць 8 гадзін. Пры наяўнасці медыцынскіх паказанняў, працягласць допыту ўстанаўліваецца на падставе заключэння ўрача. Таму калі вы заявіце следчаму, што дрэнна сябе адчуваеце і не можаце больш адказваць на пытанні, ён павінен выклікаць лекара, і пры наяўнасці медыцынскіх паказанняў допыт будзе адкладзены па яго рэкамендацыі.

Перад пачаткам допыту следчы павінен высветліць вашу асобу і, калі ўзнікаюць сумневы, ці валодаеце вы мовай, на якой вядзецца вытворчасць па крымінальнай справе, высветліць на якой мове вы жадаеце даваць паказанні. 

Далей вам павінна быць растлумачана ў якасці каго і па якой крымінальнай справе вы будзеце дапытаныя, растлумачаныя вашы правы і абавязкі, у тым ліку права адмовіцца ад дачы паказанняў супраць вашых родных і блізкіх. Таксама, сведка папярэджваецца аб крымінальнай адказнасці за адмову або ўхіленне ад дачы паказанняў і за дачу загадзя ілжывых паказанняў. Уся гэтая інфармацыя заносіцца ў пратакол і аб такім растлумачэнні ў ім робіцца адзнака. 

Адказнасць за дачу загадзя ілжывых паказанняў сведкам прадугледжаная арт. 401 КК, аднак адказнасць па дадзеным артыкуле не можа наступаць, калі вы пры дачы такіх паказанняў добрасумленна памыляліся.

За адмову альбо ўхіленне ад дачы паказанняў без паважных прычын адказнасць прадугледжаная арт. 402 КК. Важна: асоба не падлягае крымінальнай адказнасці пры адмове або ўхіленні ад дачы паказанняў супраць самога сябе, членаў сваёй сям'і, блізкіх сваякоў.

Калі па якіх-небудзь прычынах следчы не растлумачыў вам вашыя правы і абавязкі, і вы не распісваліся, што азнаёмленыя з імі, пасля суд можа прызнаць дадзены пратакол допыту незаконным (недапушчальным доказам), аднак у бягучых умовах у Беларусі гэта можа не працаваць. 

З'явіўшыся на допыт у любым статусе (сведка, пацярпелы, падазраваны, абвінавачаны) вы маеце права ў любы момант карыстацца юрыдычнай дапамогай адваката.

Калі вы вырашылі даваць паказанні, то трэба памятаць наступнае.

Допыт пачынаецца з прапановы расказаць пра вядомых дапытваемай асобе абставінах крымінальнай справы. Па заканчэнні вольнага аповеду сведку могуць быць зададзеныя пытанні, накіраваныя на ўдакладненне і дапаўненне паказанняў.

Следчы вольны ў выбары тактыкі допыту і можа будаваць допыт так, як лічыць патрэбным, але абавязаны дзейнічаць у рамках Крымінальна-працэсуальнага заканадаўства, якое ўстанаўлівае пэўныя абмежаванні.

Згодна з ч. 4 арт. 217 КПК Рэспублікі Беларусь, следчаму забараняецца задаваць навадныя пытанні. Наваднымі варта лічыць пытанні, у змесце якіх прысутнічае варыянт адказу, альбо сам адказ. Калі пры допыце прысутнічалі такія пытанні, то ў судзе такі допыт можна прызнаць незаконным.

Следчы не мае права пагражаць дапытваемаму, прымяняць гвалт, ствараць небяспечныя для жыцця і здароўя сітуацыі. Калі следчы паводзіць сябе агрэсіўна, то паспрабуйце захаваць спакой. Такія яго паводзіны з'яўляюцца парушэннем заканадаўства. 

Таксама, забаронена вытворчасць следчых дзеянняў у начны час, дапытваць з 22.00 да 6.00 гадзін можна толькі ў выключных выпадках, якія не церпяць адкладу (ч. 2 арт. 192 КПК). Следчы павінен абгрунтаваць немагчымасць адкласці допыт да раніцы.

У ходзе допыту вы маеце права карыстацца дакументамі і запісамі, якія пасля па вашаму хадайніцтву або з вашай згоды могуць быць далучаныя да пратаколу допыту. 

Па заканчэнні допыту пратакол прад'яўляецца для чытання альбо можа быць агалошаны. Калі вы жадаеце ўнесці змены ў пратакол допыту або ўдакладненні, следчы не мае права ў гэтым адмовіць. Факт азнаямлення з паказаннямі і правільнасць іх запісу вы падцвярджаеце подпісам у канцы пратаколу. Таксама падпісваецца кожная старонка пратаколу. Калі ў допыце ўдзельнічаў перакладчык, то ён таксама падпісвае кожную старонку і пратакол у цэлым, а таксама пераклад ўласнаручна запісаных паказанняў дапытваемага. Калі ў допыце удзельнічала некалькі асобаў, то ўсе яны павінны быць пазначаныя ў пратаколе і кожны з іх павінен паставіць свой подпіс.

Пры допыце непаўналетніх ва ўзросце да 14 гадоў педагог або псіхолаг удзельнічаюць абавязкова, а ад 14 да 15 гадоў – па меркаванні следчага, асобы, што праводзіць дазнанне. Пры допыце непаўналетніх сведак могуць удзельнічаць іх бацькі ці іншыя законныя прадстаўнікі.

Сведкі ва ўзросце да 16 гадоў не папярэджваюцца аб адказнасці за адмову або ўхіленне ад дачы паказанняў і за дачу загадзя ілжывых паказанняў, ім толькі ўказваецца на неабходнасць казаць толькі праўду. Непаўналетняму сведку тлумачыцца права адмовы ад дачы паказанняў, якія абвінавачваюць у здзяйсненні злачынства іх саміх, членаў сям'і і блізкіх сваякоў, а таксама іншыя працэсуальныя правы і абавязкі, аб чым робіцца адзнака ў пратаколе допыту, якая падцвярджаецца іх подпісам.