Бабруйчаніна будуць судзіць за "публічныя заклікі да арганізацыі мітынгу". Распавядаем, што гэта за артыкул

У судзе Бабруйскага раёна і г. Бабруйска 4 красавіка пачнецца суд над мясцовым жыхарам Вадзімам Няхаем. Яго абвінавачваюць паводле трох артыкулаў Крымінальнага кодэкса: ч.1 арт. 368 (абраза Лукашэнкі), ч. 2 арт. 367 (паклёп на Лукашэнку) і арт. 369-3 (публічныя заклікі да арганізацыі або правядзення незаконных сходу, мітынгу, вулічнага шэсця, дэманстрацыі або пікетавання альбо ўцягванне асоб ва ўдзел у такіх масавых мерапрыемствах). Што характэрна, па апошнім артыкуле Крымінальнага кодэкса ў Беларусі да гэтага нікога не судзілі. Разбіраемся з юрыстам, што гэта за артыкул і чаму ўлады яго раней не ўжывалі.

15 жніўня, "Пушкінская", развітванне з загінулым дэманстрантам Аляксандрам Тарайкоўскім на акцыі пратэсту 10 жніўня. Фота: spring96.org

Паказальна, што склад злачынства, прадугледжаны артыкулам 369-3, быў уведзены ў Крымінальны кодэкс яшчэ ў 2011 годзе, пасля падзей "Плошчы-2010", калі ўлады зрабілі выснову, што ад развіцця лічбавых тэхналогій, з дапамогай якіх збіраліся маўклівыя акцыі пратэсту, трэба адгарадзіцца заканадаўчым бар'ерам, не асоба задумваючыся над тым, якую пагрозу нясе гэты склад злачынства правам чалавека.

"Доўгі час улады трымалі інструментар для рэпрэсіяў у дачыненні да свабоды слова і сходаў у фармаце "мёртвага" артыкулу. Ён не ўжываўся, таму што ў шырокім арсенале рэпрэсіўных інструментаў былі прэвентыўныя затрыманні за дробнае хуліганства і непадпарадкаванне ўдзельнікаў мірных сходаў.

Ужо пасля вызвалення ў 2015 годзе палітычных зняволеных, Мікалай Статкевіч стаў "пашыраць прастору свабоды" хай і нешматлікімі акцыямі ў цэнтры Мінска, але вельмі рашучымі і сімвалічнымі. У адказ на гэта ўлады ўвялі практыку пераследу грамадзян за анонсы такіх мерапрыемстваў на старонках у сацсетках.

Сэнс рэпрэсіі складаўся ў тым, што пакуль выканкам не менш чым за пяць дзён не дасць адабрэнне і не ўзгодніць акцыю, пра яе фармальна нельга пісаць публічна, называючы дату, месца і час. Падобныя палажэнні нацыянальнага закона "Аб масавых мерапрыемствах" крытыкаваліся праваабарончай супольнасцю на ўсіх пляцоўках, ацэньваліся як не сумяшчальныя з правамі чалавека Венецыянскай камісіяй, меркаваннямі Камітэта па правах чалавека па зваротах на пастановы судоў, якімі грамадзян рэпрэсавалі ў адміністрацыйным парадку па ч.2 арт. 23.34 КаАП", — распавядае юрыст.

Улады пад ціскам ЕС і ЗША пайшлі на змякчэнне рэпрэсіўнага патэнцыялу Нацыянальнага закона і ўвялі паведамляльны парадак для сходаў у спецыяльна пазначаных месцах, дзе мэтавая аўдыторыя сходу дакладна не пачуе і не ўбачыць нічога з таго, што адбываецца. Далей была гісторыя пра неабходнасць аплаты паслуг па ахове грамадскага парадку, медыцынскага персаналу і камунальных службаў.

"І вось пасля 2020 года ўлады не сталі цырымоніцца, і "ажывілі" арт. 369-3 КК, які ў прынцыпе для звычайнага чалавека складаны для ўспрымання, не кажучы ўжо пра прадказальнасць юрыдычных наступстваў. Склад злачынства, які прадугледжаны гэтым артыкулам, фармальна-матэрыяльны: гэта азначае, што ў рамках дадзенага артыкула можа быць некалькі складаў злачынстваў. То бок, на практыцы ён можа прымяняцца як за фармальнае парушэнне нацыянальнага закона, які рэгулюе парадак правядзення масавых мерапрыемстваў, так і за дзеянні, якія цягнуць цяжкія наступствы.

Частка, якая можа прымяняцца за фармальнае парушэнне нацыянальнага закона, уяўляе найбольшую пагрозу для правоў чалавека. Логіка ўладаў пасля 2020 года такая, што за пост у сацыяльных сетках пра месца, час і дату правядзення мірнага сходу, ці нават проста за паведамленне пра тое, што трэба сабрацца, улады ўжо не будуць сябе абцяжарваць адміністрацыйным затрыманнем, і нават не будуць махаць санкцыяй арт. 369-3 КК, а проста бяруць пад варту чалавека, які такі пост апублікаваў".

Юрыст у гэтым заўважае адну тэндэнцыю: улады з дапамогай заканадаўчых механізмаў выпальваюць любую магчымасць для публічнай дыскусіі і сваёй крытыкі, па сутнасці зваротнай сувязі з грамадствам, з выкарыстаннем крымінальна-прававых нормаў, якія не толькі не з'яўляюцца прадказальнымі з пункту гледжання юрыдычных наступстваў, але яшчэ і грубейшым чынам парушаюць правы чалавека на заканадаўчым узроўні, па сутнасці, гэта адкрытая палітычная рэпрэсія ў дачыненні да ўсіх асобаў, якія знаходзяцца пад юрысдыкцыяй Рэспублікі Беларусь.