Без свабоды ў беларускіх ВНУ няма еўрапейскай будучыні

Беларусь заявіла аб рашучым намеры ўступіць у Балонскі працэс. Але ва ўладаў, грамадзянскай супольнасці і еўрапейскіх партнёраў рознае разуменне, як гэта мае адбывацца. Дасягнуць кампрамісу ў пытаннях рэфармавання вышэйшай адукацыі магла б дапамагчы ініцыятыва «Еўрапейскі дыялог аб мадэрнізацыі c Беларуссю».

Для Беларусі ўдзел у Балонскім працэсе выгадна па эканамічных, палітычных, іміджавым пазіцыях. І ўлады гэта разумеюць,

перакананая эксперт Агенцтва гуманітарных тэхналогій, член Грамадскага Балонскага камітэта Святлана Мацкевіч.

Балонскі працэс можа паспрыяць мадэрнізацыі беларускай вышэйшай адукацыі, ажывіць акадэмічнае жыццё, стварыць базу для перабудовы. Аднак, каб зрабіць крок у гэтым кірунку, як мінімум, трэба прызнаць канфлікт каштоўнасцяў, гэта значыць вырашыць пытанні аўтаноміі, акадэмічных свабодаў, удзелу ў кіраванні адукацыяй.

— Беларускія ўлады зацікаўленыя ў атрыманні эканамічных дывідэндаў ад уступлення ў Балонскі працэс, гэта значыць у прыцягненні замежных студэнтаў у Беларусь. Але сам працэс з’яўляецца шматпланавым, — адзначае каардынатар праекта «Лятучы ўніверсітэт» Таццяна Вадалажская. — А калі гаворка ідзе аб змене статусу ўніверсітэтаў, уключаных у Балонскі працэс, тут няма выгод для беларускай дзяржавы. На дзяржаўным узроўні Беларусь не гатовая надзяліць універсітэты акадэмічнымі свабодамі, у тым ліку эканамічнай самастойнасцю.

Ці ўдасца Беларусі цішком далучыцца да Балонскага працэсу?

Менавіта невыкананне асноватворных прынцыпаў і стала прычынай зняцця заяўкі аб далучэнні Беларусі да Балонскага працэсу з парадку дня ў красавіку 2012 года на саміце міністраў адукацыі Еўрапейскага прасторы вышэйшай адукацыі ў Бухарэсце. І ўсё ж афіцыйны Мінск спадзяецца, што гэтае пытанне можа быць разгледжана раней за 2015 год, калі адбудзецца чарговая сустрэча міністраў. Але ў тым, што тычыцца рэфармавання, Міністэрства адукацыі займае чакальную пазіцыю.

Па шляху да Еўрапейскай прасторы вышэйшай адукацыі (ЕПВА) трэба «трымацца нацыянальных інтарэсаў, плаўна трансфармаваць грамадства і прыводзіць яго да ўсведамлення такога рашэння», заявіў міністр адукацыі Сяргей Маскевіч на інфармацыйна-адукацыйным семінары з удзелам Еўракамісіі і экспертаў у сферы адукацыі па праблеме ўваходжання Беларусі ў Балонскі працэс.

Улады, не быўшы гатовымі выканаць неабходныя ўмовы, робяць выгляд, што «нам не так ужо і трэба» і пры гэтым разлічваюць дамовіцца ў кулуарах, лічыць Святлана Мацкевіч.

— Перамовы па Балонскім працэсе спрабуюць перамясціць у непублічную сферу.

Улады хочуць правесці рашэнне ціха, без удзелу грамадскасці і без уліку альтэрнатыўнага пункту гледжання, — адзначае эксперт.

На думку Святланы Мацкевіч, дыялог павінен разгортвацца паміж Грамадскім Балонскім камітэтам і асобамі, якія прымаюць рашэнні з боку ўрада. Еўрасаюз у гэтай сітуацыі можа выступаць у якасці пасярэдніка, арганізатара.

Без рэформаў нічога не выйдзе

— Нягледзячы на ​​тое, што ў Еўрасаюзе сапраўды ёсць розныя пазіцыі ў дачыненні да ўмоў уступлення Беларусі, іншага спосабу быць прынятай у Балонскі працэс, акрамя прыняцця рашэння на пасяджэнні міністраў адукацыі ў 2015 годзе, не існуе, — перакананы эксперт у сферы адукацыі, член Грамадскага Балонскага камітэта Уладзімір Дунаеў.

Каб заяўку Беларусі не знялі датэрмінова з парадку дня, патрэбныя рэформы па набліжэнні сістэмы вышэйшай адукацыі да Балонскай мадэлі.

Хаця многія постсавецкія краіны ўступалі ў працэс без удзелу грамадскасці і правядзення адпаведных рэформаў. Аднак у выпадку з Беларуссю, перакананая Святлана Мацкевіч, «так не выйдзе, цяпер патрабаванні іншыя».

Кіраўнік прадстаўніцтва Еўрапейскага саюза ў Беларусі Майра Мора лічыць, што для далучэння да Балонскай дэкларацыі дзяржава павінна рэалізаваць ва ўстановах вышэйшай адукацыі выкладчыцкую і студэнцкую мабільнасць, акадэмічную незалежнасць, павышаць канкурэнтаздольнасць устаноў вышэйшай адукацыі, здольнасць выпускнікоў працаўладкавацца пасля заканчэння ўніверсітэта, захаванне правоў і абавязкаў студэнтаў.

Галоўнае пытанне мадэрнізацыі вышэйшай адукацыі ў Беларусі — ці будзе яна зыходзіць ад адміністрацыйнага цэнтра ці ВНУ змогуць самі абнаўляць змест адукацыі і быць адкрытымі сацыяльным партнёрам.

Нават калі не браць пад увагу знешнія выклікі, звязаныя з уступленнем Беларусі ў Балонскі працэс, проста для выжывання універсітэта неабходна выбудоўваць новыя адносіны з сацыяльнымі партнёрамі, асабліва з тымі, хто ўдзельнічае ў фінансаванні адукацыі: бацькамі і працадаўцамі.

— Тыя, хто дае грошы, павінны атрымаць права распараджацца і кіраваць, — упэўнены Уладзімір Дунаеў.

Аднак уся заканадаўча-нарматыўная база вышэйшай адукацыі ў Беларусі пакуль арыентуе на выкарыстанне інструментаў вонкавага кіравання вышэйшай школай.

Эксперт: Досыць проста не перашкаджаць

У «сітуацыі канцэптуальных палітычных рознагалоссяў» цяжка праводзіць рэформы ў сістэме адукацыі па набліжэнні яе да Балонскай мадэлі. Тым не менш, Таццяна Вадалажская прапануе вылучыць пэўны накірунак дзеянняў, звязанае, да прыкладу, са стандартызацыяй сістэмы адукацыі, і займацца ім сур’ёзна.

У важным пытанні — развіцця акадэмічных свабодаў — можна было б, адзначае эксперт, хоць бы «трохі адпусціць ідэалагічны ціск на навуковую працу, самаарганізацыю, самастойнасць вучоных у універсітэтах».

Гэта паказала б рашучасць у намеры ўступіць у Балонскі працэс і прадэманстравала б беларускім уладам, што акадэмічныя свабоды ня пагражаюць асновам дзяржавы, а працуюць на якасць адукацыі.

— Калі дзяржава не ў стане дапамагаць акадэмічнай супольнасці, то хай хаця б дасць магчымасць яму развіваць сістэму ўласнай кантролю, камунікацый, —

падкрэслівае эксперт. — Гэта прасунула б нас у бок Балонскага працэсу не ў фармальна, а змястоўна.

Нават цяпер у Беларусі існуюць ініцыятывы сярод акадэмічнай супольнасці, напрыклад, Кангрэс даследчыкаў Беларусі, супольнасці палітолагаў, гісторыкаў. — Аднак воля ўладаў працуе хутчэй супраць, а не ў падтрымку ініцыятыў, — канстатуе Таццяна Вадалажская.

«Белая кніга» рэформаў

Грамадскі Балонскі камітэт вядзе маніторынг стану і пераменаў у вышэйшай адукацыі і распрацоўвае прапановы па рэфармаванні вышэйшай школы, накіраваныя на збліжэнне c асноўнымі напрамкамі палітыкі ЕПВА.

— Мы імкнёмся ў максімальнай ступені інтэрнацыяналізаваў экспертызу, прыцягваючы для ацэнкі нашых прапаноў спецыялістаў з краін, якія ўдзельнічаюць у праграме «Усходняе партнёрства», — адзначае Уладзімір Дунаеў.

У чэрвені эксперты маюць намер прадставіць «Белую кнігу» — праграму рэформаў для беларускай вышэйшай школы.

Грамадскі Балонскі камітэт зацікаўлены ў супрацоўніцтве з беларускімі універсітэтамі, стэйкхолдэрамі і сацыяльнымі партнёрамі вышэйшай адукацыі, Міністэрствам адукацыі, іншымі дзяржаўнымі інстытутамі.

— Мы хацелі б бачыць у іх саюзнікаў, а ня апанентаў. На базе такіх каштоўнасцяў, як акадэмічная свабода і універсітэцкая аўтаномія, можна дамагчыся рэальнага павышэння якасці і інтэрнацыяналізацыі беларускай вышэйшай адукацыі, — рэзюмуе эксперт.