Фельчар СІЗА асуджаны. Што засталося за кадрам?

Справа Пцічкіна. Справа Крылова

Уступіў у законную сілу прысуд па «справе Ігара Пцічкіна», якая за тры гады стала «справай фельчара Крылова». Праваабаронцы, якія па версіі абаронцы Крылова - адваката В. Міхайлава "ў нас у краіне знаходзяцца на фінансаванні ЦРУ», разам з сям'ёй загінулага дамагліся амаль немагчымага.

Справа, безумоўна, зацягнулася, і ў «Вясну» родныя Пцічкіна патрапілі тады, калі Следчы камітэт адгукнуўся прэс-рэлізам аб натуральных прычынах смерці зняволенага і яго нібыта даказанай супрацьпраўнай дзейнасці, а абезгалоўленая «Платформа», па сутнасці, адмовіла ў дапамозе родным «наркамана»; Андрэй Бандарэнка, які зрабіў неацэнна многа для таго, каб пра гібель Пцічкіна даведаліся не толькі ў нас у краіне, да таго часу ўжо быў арыштаваны.

Пакуль у судзе разглядалі справу Крылова, праваабаронцы "Вясны" стараліся ўстрымацца ад любога роду каментароў. Нялёгкая задача - раскруціць махавік следства і правасуддзя, - была вырашана. Адзін факт таго, што смерць у СІЗА расследавана, а справу накіравалі ў суд, пакідаў надзею на змяненне стаўлення да людзей за кратамі. Далей дзейнічаў прынцып прэзумпцыі невінаватасці, які праваабаронцы, у адрозненне ад дзяржавы і яго органаў, прывыклі паважаць.

Мы толькі папраўлялі часам тых, хто называў гэтую справу «справай фельчара Крылова» - Крылоў, у першую чаргу, афіцэр МУС. І пераслед Крылова, на думку «Вясны», павінен быў стаць пераследам афіцэра МУС за жорсткае абыходжанне са зняволеным.

Прысуд уступіў у сілу; праблем няма? Ёсць. І гэтыя праблемы прысудам толькі падкрэслены і выкрытыя; ці будуць зробленыя высновы?

Жорсткае, бесчалавечнае, прыніжаючае годнасць абыходжанне

У следчых ізалятарах, як і ва ўсёй пенітэнцыярнай сістэме, не створана здавальняючага ўзроўню медыцынскага абследавання для паступаючых зняволеных, дыягностыкі іх стану і лячэння выяўленых захворванняў.

Зняволеныя бяссільныя перад жорсткім абыходжаннем; няма механізмаў папярэджання катаванняў і прыроўненага да іх жорсткага, бесчалавечнага, зневажальнага абыходжання. Няма нацыянальнага механізму процідзеяння катаванням, які, будучы незалежным органам, спыніць любыя факты забароненага звароту і створыць бяспечныя ўмовы знаходжання зняволенага і яго свабоду ад ціску з боку адміністрацыі турмы на перыяд расследавання скаргі. Няма механізмаў, падобных інстытуту амбудсмэна, супрацоўнікі якога маюць права бесперашкоднага і без папярэджання наведвання месцаў пазбаўлення волі.

Аб'ектыўнае расследаванне

Расследаванне справы праводзілася аж да канца вясны 2016 года Следчым камітэтам, які на задуму заканадаўцы павінен быў незалежным органам крымінальнага пераследу супрацоўнікаў МУС. Незалежны орган не спрацаваў, і паказаў сваю поўную бездапаможнасць, заангажаванасць і няздольнасць актыўна выбудоўваць схему расследавання, якая б улічвала асаблівасці ўмоў пенітэнцыярных устаноў. Пры гэтым следства вялося павольна, не раз сыходзіла ў бок ад праблемы жорсткага абыходжання з загінулым.

Генеральная пракуратура, якая давяла гэтую справу да суду, таксама не блішчэла яркімі працэсуальнымі рашэннямі: за ўвесь перыяд расследавання ад выканання абавязкаў не было адлучаная ні адна службовая асоба. Захоўвалі свае магчымасці ўплываць на сведак ўсе кіраўнікі СІЗА і ДВП, працягваў сваю службу ў медчастцы і Крылоў.

Той факт, што прыжыццёва Пцічкін быў як мінімум тройчы збіты ў СІЗА, прычым адна група цялесных пашкоджанняў, не звязаных з аказаннем медыцынскай дапамогі, была прычыненая яму ў перыяд, калі ён звязаным ляжаў на канапе медчасткі, пракуратуру не зацікавіла, і па гэтым факце ўжо было некалькі спробаў пахаваць праблему на ўзроўні ўчастковага інспектара МУС.

Так што з поўнай упэўненасцю можна заявіць, што якіх-небудзь аб'ектыўных надзейных механізмаў расследавання катаванняў і жорсткага, бесчалавечнага абыходжання ў Беларусі не створана. Пракуратура і Следчы камітэт такімі органамі, на жаль, не з'яўляюцца.

Гематомы на целе Ігара Пцічкіна.

Працэсуальныя правы пацярпелых

Пацярпелай - маці загінулага Жане Пцічкінай, пад пагрозай крымінальнага пакарання было забаронена разгалошваць матэрыялы следства; гэта абмежаванне захавалася аж да разгляду справы судом, калі высветлілася, што ніякіх звестак, якія абгрунтавана маглі б ахоўвацца законам ад разгалошвання, у матэрыялах справы не было. Адначасова прэс-служба Следчага камітэта, не саромеючыся, ганьбіла памяць сумнеўна даказанымі і тэндэнцыйна пададзенымі звесткамі.

Такім чынам, няма механізму абароны правоў пацярпелых, у тым ліку - сваякоў асоб, якія загінулі ў выніку жорсткага абыходжання.

Цяжка ўявіць, як бы склаўся лёс расследвання, не апыніся побач з сям'ёй Пцічкіна арганізацый, якія хоць і «знаходзяцца на фінансаванні ЦРУ», але абараняюць і адстойваюць правы грамадзянаў нашай краіны.

Крымінальны закон

У Крымінальным кодэксе Рэспублікі Беларусь замацавана 344 дзеянні, якія цягнуць крымінальную адказнасць. Але беларускі закон не карае за жорсткае, бесчалавечнае, прыніжаючае годнасць абыходжанне, як гэта прадугледжана Канвенцыяй супраць катаванняў. Таму з усёй разнастайнасці складаў крымінальных злачынстваў быў выбраны той, які карае за неасцярожнае злачынства медыцынскага работніка. Гэта значыць, Крылоў пакараны не за тое, што ў якасці афіцэра МУС, маючы адпаведныя паўнамоцтвы па службе, свядома арганізаваў жорсткае, бесчалавечнае абыходжанне ў апошнія ў жыцці Ігара Пцічкіна суткі, а за невыкананне цi неналежнае выкананне свайго медыцынскага абавязку.

Прададзены Крылоў

Так, менавіта так. Сістэма кінула Крылова, аддала яго, здрадзіла таму, хто гуляў строга па правілах гэтай сістэмы, разлічваючы, відавочна, на адпаведную абарону сістэмы. Адкупілася ім ад грамадскай думкі. Адкупілася яго зламаным лёсам ад пацярпелых. І, мяркую, не толькі. Думаю, што «фельчарам Крыловым» дзяржава будзе адкупляцца і ад прэтэнзій міжнародных арганізацый - ААН і яго органаў; выпадак з Крыловым будзе ярка падавацца, як узор бескампраміснай барацьбы дзяржавы з жорсткім абыходжаннем у турмах. Спехам асвоіўшы папулярную ў наднацыянальных колах рыторыку пра «нулявую талерантнасць",  такім выпадкам жорсткага абыходжання можна ўпрыгожваць любую справаздачу ці даклад згадваннем аб асуджэнні Крылова.

Александр Крылов, фельдшер медчасти минского СИЗО № 1. Фото Сергея Балая

Толькі гэта ўсё будзе замест рэальных крокаў па выключэнні катаванняў і жорсткага абыходжання і стварэння механізму процідзеяння катаванням і жорсткаму абыходжанню. Хоць, як ведаць.

Калі ўладам захочацца ўзмацніць сваю пазіцыю па апісаным пытанні, нагадаю, што праваабаронцы "Вясны" суправаджаюць яшчэ не расследаваныя належным чынам справы па факце гібелі ў Жодзінскай турме Алега Багданава і Ігара Барбашынскага, збітага і зняважанага міліцыянтамі Аляксандра Харуты, беспадстаўна зьбітых пры затрыманні спецпадраздзяленнямі МУС Дзмітрыя Серады і Аляксандра Гурэева, а таксама непаўналетняга юнака, падвергнутага гвалту ў СІЗА г. Гомеля. І гэты пералік можна працягваць. Справа аб гібелі Аляксандра Акуліча ў ІЧУ Светлагорска так і засталася без належнай прававой ацэнкі; паведамленне пра яго накіравана ў Камітэт па правах чалавека ААН.