Блог Алеся Бяляцкага: Турма. Забытыя людзі. Гісторыя: X. КАМЕРА №15
У панядзелак дзесьці ў 11 гадзінаў у камеру зазірнуў кантралёр, дастаў нататнік і зачытаў:
“Бяляцкі, на выхад з рэчамі!”, – і зачыніў дзьверы.
Я ўздрыгнуў: што за халера, яшчэ тут не прыжыўся, а ўжо – “на выхад!” Я пачаў зьбірацца: скруціў матрац, перавязаў яго просьцінай, укінуў у торбу пантоплі, пластмасавы “камазік” і лыжку, ручнік.
“Прысядзь, – папрасіў мяне “уксавец” і пачаў хутка, паўшэптам, прагаворваць, – цябе зараз “катаць” па хатах будуць: з адной у другую перакідваць, падпрэсоўваць, ламаць. Упірайся, не паддавайся, у шчырыя размовы ні з кім не ўступай. Калі будуць біць – выламвайся з хаты”.
Ад такіх перспектываў штосьці стала мне трывожна, але абдумваць сказанае асабліва не было калі.
Праз поўгадзіны ў камеру ізноў зазірнуў кантралёр: “Бяляцкі, гатовы?” Я пацягнуўся да дзьвярэй. Амаль усе, хто былі ў камеры, разьвіталіся са мной, паціснулі руку, усьміхнуліся, падбадзёрылі, нават тыя хлопцы, якія, здавалася, не зьвярталі на мяне за гэтыя тры дні ніякай увагі. Іранец, пасьміхаючыся, кіўнуў мне на разьвітаньне са сваёй верхняй шконкі.
Я выйшаў у калідор. Далёка ісьці не давялося. Мы прайшлі да выхаду метраў пятнаццаць, мінулі некалькі камерных дзьвярэй і спыніліся каля апошняй перад выхадам на лесьнічную пляцоўку. Кантралёр зазьвінеў ключамі, адчыніў дзьверы, і я ўвайшоў.
Новая камера была значна меньшай за папярэднюю: метры два з паловай шырынёй і метраў шэсьць даўжынёй, усяго квадратаў пятнаццаць. Справа, уздоўж сьцяны, стаялі двухярусныя нары: тры адсекі, усяго шэсьць месцаў. Адразу зьлева – прыбіральня, занавешаная ваннай шторкай, размаляванай у рыбкі. Бліжэй да вакна – жоўты стол. Бетонная падлога з украпінамі сьветлых каменьчыкаў, жоўтыя сьцены, белая чыстая столь. Гэта ўсё, што я пасьпеў заўважыць у першую хвіліну. У камеры было ўсяго чатыры чалавекі.
Я павітаўся:
“Алесь, – падыходзіў да кожнага зь іх і працягваў руку для вітаньня, – Алесь, Алесь, Алесь”.
Мне адказвалі, называючы свае імёны: “Вася, Лёша, Ігар, Валодзя”.
Вася быў невысокі, каранасты, з квадратнаю фігурай мужык, гадоў сарака пяці. Лёша – малады хлопец з доўгімі валасамі. Ігар – чарнявы, вусаты, доўгі, прыгорблены дзядзька з сумнымі вачыма, недзе маіх гадоў. Валодзя, які сядзеў на ложку каля вакна – мажны, мардаты, рудаваты, здаравенны зэк. Ён, відаць, і быў старэйшым “хаты”.
– Дзе магу вату кінуць? – пацікавіўся я.
– Глядзі, выбірай, – аскаліўся жоўтымі падпсаванымі зубамі Валодзя, – ці над Паўлавічам, ці нада мной.
“Лепей над Паўлавічам”, – падумаў я і закінуў матрац на шконку над сумным Ігарам, які сядзеў з апушчанай галавой і пазіраў у адну кропку.
– На месца кандыдата ў прэзідэнты меціць, – засьмяяўся Валодзя. – Тут спаў Дзіма Вус. Ведаеш такога? Учора паехаў на Магілёў у калонію, на дзевятнаццатку.
– Ведаю яго, – адказаў я.
А сам падумаў: “Нагрэтае месьцейка, бывае ж так...”
– Давай знаёміцца, – працягнуў Валодзя, – Вася ў нас – дырэктар мясакамбінату, Лёха – інжынер на МАЗе, Паўлавіч – цэлы генерал, я – ўжо чатыры гады тут кантуюся, лічы, старажыл. А ты хто?
Ягоныя маленькія, чырванаватыя, запаленыя вочкі ўважліва і хітра паглядалі на мяне.
– Я – праваабаронца, – коратка адказаў я.
– Дык гэта пра цябе “Савецкая Беларусь” пісала? Штосьці там з падаткамі? – падняў галаву і глухім голасам спытаўся Паўлавіч.
– Так, – адказаў я,– пра мяне. 243 артыкул, частка другая.
– А-а-а, за палітыку, – пракаментаваў Валодзя.
– Можна і так сказаць, – падцьвердзіў я.
Калі для гэбэшнікаў і міліцыі праваабарона – гэта палітыка, дык што ўжо мне тут, у камеры, пярэчыць.
Я адчуў, што “слава”, якая дасталася мне, дзякуючы саўбелцы і БТ, была тут карыснай. Ня трэба было асабліва тлумачыць, хто ты і за што цябе арыштавалі. Калі ўжо кажуць па тэлевізары і пішуць у газэтах – значыць не абы за што, значыць ты – сур’ёзная птушка, і ставіцца да цябе будуць паважна.
Мяне ня сталі “катаць”. У гэтай камеры, якая лічылася “віпавай”, бо была невялікай – на шэсьць асобаў, і ніколі не перапаўнялася зэкамі, і прайшлі мае наступныя валадарскія сто сямнаццаць дзён.
Паступова, размаўляючы з сукамернікамі, жывучы зь імі, п’ючы каву ці гарбату і палуднуючы, ходзячы на прагулку і ў душ, заўсёды быўшы побач і разам, я ўсё больш пазнаваў іх. На чатыры месяцы сьвет сьціснуўся для мяне да памераў гэтага пятнацацімятровага бетоннага пеналу, а шэраг людзей, які прайшоў перад вачыма, моцна адбіўся ў маёй памяці. Таму, пішучы зараз гэтыя радкі, я як быццам бы ізноў вяртаюся туды, у гэтую нашую маленькую, цесную камору, дзе і пахадзіць асабліва не паходзіш, якая праслухоўвалася гэбэшнікамі, як шпакоўня на вятры, і якую Валодзя з горкай усьмешкаю называў “прыбіральняй”. Я нават палюблю яе падчас суда, калі буду вяртацца сюды, змучаны судовым працэсам, як у ціхую затоку, амаль як дадому, каб аддыхацца ды ізноў набрацца сілаў для наступнага дня.
Але пра гэта я распавяду пазьней, а зараз ізноў вяртаюся ў свае першыя дні ў “хаце” №15, каб больш падрабязна апісаць яе ды расказаць пра тых людзей, зь якімі мяне сутыкнуў мой турэмны лёс.
ПАД’ЁМ
У 5.30 раніцы турма пачынае жыць. Я прачынаюся ад ляскатаньня вакенцаў у камерах, так званых “кармушак”. Называюць іх так нездарма, бо праз іх з калідору, з “прадолу”, падаецца ежа. Палову шостай ранку, днявальныя – асуджаныя ўжо вязьні, якія, не паехалі на зону і засталіся дасіджваць тэрмін у СІЗА, працуюць у абслузе – разносяць хлеб і масла. Зранку на кожнага – па лусьце белага хлебу, па пайцы “чарнушкі” і масла для Паўлавіча, бо ён дыябетык. У дадатак да той ежы, якую атрымліваем усе мы, яму даюць яшчэ зранку згары шайбу масла і кавалак варанай гавядзіны ў 150 грамаў у абед.
“Кармушкі” адчыняюцца-зачыняюцца, ляскат гэты становіцца гучнейшым і паступова набліжаецца да нас. Урэшце, адчыняецца нашая: “Прыймай!” – гукае ў праём “кармушкі” баландзёр. Дзяжурны нашай камеры, дзяжурым мы па чарзе, падхопліваецца, а часьценька і Вася замест яго – бо ён ляжыць на ніжнім ложку бліжэй да дзьвярэй – забірае парэзаны на тоўстыя лусты хлеб, масла, мяшэчак з цукрам-пяском, кладзе на стол. “Кармушка” з рыпам зачыняецца. Цішыня. Можна спаць далей.
Так і ў іншых камерах: пасьля раздачы сьняданку яшчэ з гадзіну недзе стаіць цішыня. Зрэдку на зьмену заступае надта выслужлівы кантралёр, які пройдзецца па “прадоле”, зазірне ў кожную “кармушку” і прыкрыкне: “Пад’ём!” Але яго, дакалуплівага, ніхто надта ня слухае. Толькі дзяжурны па “хаце” – гэта ягоны абавязак – адкажа: “Ды ўстаем ужо, устаем!”
І ватны матрац, і суконная коўдра ў мяне сярэдненькія. У кагосьці яшчэ больш лядачая, а ў Валодзі дзьве коўдры. Гарачыня і духата стаялі да сярэдзіны жніўня. “Кармушка” была адчыненая круглыя суткі. Часам з "прадолу" у камеру скразьняком заносіла добрую порцыю турэмнага смуроду. У “хаце” пастаянна жужжэў вентылятар, які стаяў на высокай назе. Толькі пад самы ранак з зашытага жалезнымі палосамі вакна крыху павявала сьвежым ветрыкам. Мы спалі не накрываючыся.
“А што ў 10-м годзе было тут, – распавядаў Валодзя. – Два месяцы стаяла гарачыня вышэй за 30. Абліваліся вадой штогадзіну і ніяк рады даць не маглі. Ледзь жывыя былі ў раскаленай духаце. Днямі ляжалі на нарах у трусах, не варушыліся”.
З сярэдзіны жніўня гарачыня спадае, халаднеюць ночы, мы здаем вентылятар на склад, і ў нашай хаце становіцца амаль утульна.
У сем ранку ўрэшце мы прачынаемся. Па чарзе ўсе ідуць “на дальняк”. Падчас апрастаньня ўвесь час з крану ва ўнітаз цячэ вада. Трэба не забывацца яе ўключаць. Гэтая дзея – абавязковая. Таксама як абавязкова задзёргіваць шторку, калі ты на “дальняку”, а пасьля прыбіральні мыць рукі. Мне гэтая навука даецца лёгка, бо я гэта і так рабіў на волі. Паўлавіч і Валодзя паляць там жа ж, каля “дальняка”, ля начной “луны”, выдыхаючы дым у вентыляцыйнае вакенца. Дыму ад іхняга паленьня ў камеры няма, але ў мяне ўвесь час з-за недахопу кіслароду баліць галава. Я не палю.
“Праз пару месяцаў прызвычаісься”, – сьмяецца Валодзя, а мне здаецца, што – ніколі.
Ежа ў нас агульная: перадачкі, якія атрымліваюць амаль усе, аддаюцца ў “абшчак”, пакідаем сабе толькі самае-самае. Я пакідаю сабе гарэшкі, бо Паўлавіч зьнішчае іх з неймавернай хуткасьцю. Таму штодзень дастаю з кешара кожных па жмені – грэцкіх, фундука, разынак, і высыпаю ў міску на стол для ўсіх, каб разцягнуць задавальненьне. А зранку п’ем хто каву, хто гарбату. Мне перадаюць молатую каву, Merrild, расфасаваную і купленую ў Літве. Яна вельмі самачная.
- Молатая кава Merrild, што перадавалі Алесю Бяляцкаму падчас знаходжання ў СІЗА
“Жакей”, намешаны ў Расіі, які прадаецца ў тутэйшай “атаварцы”, ні ў якае параўнаньне не ідзе зь ёй. Аматары кавы – Валодзя, Паўлавіч, адразу разумеюць яе смак. Мы п’ем каву, астатнія заварваюць гарбату.
Дяжурны па камеры звычайна наразае бутэрброды, а яшчэ Паўлавіч часта робіць гэта па сваёй волі. Ежы хапае: перадачкі, вагой да пятнаццаці кілаграмаў, дазваляюць раз на два тыдні, ды яшчэ штотыдзень у нас “атаварка”. Лядоўні ў камеры няма, таму ўсё мясное на ноч засоўваецца ў ячэйкі ваконных кратаў і кладзецца на падваконьне, а ўдзень перакладецца на бетонны дол.
Мы ўключаем тэлевізар і сьнедаем моўчкі. Зранку ўсе маўклівыя і пахмурныя, асабліва Паўлавіч – неразгаворлівы, чарней хмары. З раніцы, пакуль не раскатурхаліся, кожнаму з нас вастрэй за ўсё адчуваецца нашая турэмная непрыкаянасьць, адарванасць ад сем’яў, ад звычайнага цывільнага жыцьця.
“Што за вар’ятня, што мы тут робім?” – думаю я, паглядаючы на пахмурныя, а часам і трагічныя абліччы сукамернікаў.
Але ж куды падзенесься. Лёс зьвёў нас гвалтам у гэтым наглуха зачыненым пакойчыку, і мы вымушаныя ўжывацца разам.
Блог Алеся Бяляцкага: Турма. Забытыя людзі. Гісторыя: IX. ДЗЕНЬ БУДАЎНІКА
