Выніковы дакумент Паралельнай канферэнцыі грамадзянскай супольнасці АБСЕ

28-29 лістапада 2010 года ў Астане праходзіла Паралельная канферэнцыя грамадзянскай супольнасці АБСЕ, у працы якой удзельнічаў віцэ-прэзідэнт Міжнароднай федэрацыі правоў чалавека Алесь Бяляцкі. Па выніках працы канферэнцыі прадстаўнікамі грамадзянскай супольнасці быў прыняты Выніковы дакумент, тэкст якога прыводзіцца ніжэй.

Прэамбула
1. Мы, прадстаўнікі грамадзянскай супольнасці рэгіёну АБСЕ, сабраліся разам на Паралельнай канферэнцыі грамадзянскай супольнасці АБСЕ у Астане, Казахстан, 28-29 лістапада 2010 года для таго, каб зноў пацвердзіць нашу цвёрдую веру ў Хельсінскі працэс і прыхільнасць яму, а таксама нашу рашучасць ўнесці ўклад у забеспячэнне поўнага захавання правоў чалавека і асноўных свабод, дэмакратыі і вяршэнства права, якія складаюць аснову канцэпцыі ўсёабдымнай бяспекі АБСЕ.
2. Мы падкрэсліваем і зноў пацвярджаем ролю чалавечага вымярэння як ключавога элемента ўсёабдымнай бяспекі ў рэгіёне АБСЕ. Мы ўпэўненыя ў тым, што толькі сумесная адказнасць дзяржаў-удзельніц АБСЕ зможа забяспечыць выкананне абавязацельстваў у галіне чалавечага вымярэння ва ўсім рэгіёне АБСЕ ў адпаведнасці з прынцыпамі, выкладзенымі ў Маскоўскім дакуменце 1991 года, у якім дзяржавы-ўдзельніцы АБСЕ "катэгарычна і канчаткова" заявілі, што «абавязацельствы, прынятыя імі ў галіне чалавечага вымярэння АБСЕ, з'яўляюцца пытаннямі, якія прадстаўляюць непасрэдную і законную цікавасць для ўсіх дзяржаў-удзельніц і не ставяцца да ліку выключна ўнутраных спраў адпаведнай дзяржавы», і прызналі, што «актыўны ўдзел асобных асоб, груп, арганізацый і ўстаноў выключна важны для забеспячэння пастаяннага прасоўвання ў гэтым кірунку».
3. Мы прызнаем, што салідарнасць ўнутры грамадзянскай супольнасці ўсіх дзяржаў-удзельніц неабходная зараз больш чым калі-небудзь з прычыны пастаянных цяжкасцяў, якія перашкаджаюць поўнай рэалізацыі абавязацельстваў у галіне чалавечага вымярэння ў многіх, калі не ва ўсіх дзяржавах-удзельніцах АБСЕ, і, у прыватнасці, з прычыны сістэматычных і сталых праблем, якія ўзнікаюць у сферы правоў чалавека ў большасці постсавецкіх краін.
4. Мы падкрэсліваем значэнне АБСЕ для рэгіянальнай грамадзянскай супольнасці і вітаем Саміт 2010 г. у Астане як важную магчымасць для пачатку працэсу ўмацавання, адраджэння і адаптацыі арганізацыі для вырашэння актуальных праблем бяспекі і супрацоўніцтва ў рэгіёне.
5. У духу добрай волі мы прапануем гэтыя рэкамендацыі ўдзельнікам саміту АБСЕ 2010 г. і ўсім установам АБСЕ ў якасці ўкладу незалежных арганізацый грамадзянскай супольнасці.

I. Каштоўнасці і прынцыпы

6. Мы, прадстаўнікі грамадзянскай супольнасці з усяго рэгіёну АБСЕ, пацвярджаем асноватворнае значэнне Хельсінкскага Заключнага акту 1975 года Нарады па бяспецы і супрацоўніцтву ў Еўропе і яго Дэкларацыі аб прынцыпах, якія рэгулююць адносіны паміж дзяржавамі-ўдзельніцамі, у якіх заяўлена, што (прынцып VII) «дзяржавы-ўдзельнікі будуць паважаць правы чалавека і асноўныя свабоды, у тым ліку свабоду думкі, сумлення, рэлігіі і перакананняў, для ўсіх, без адрознення рас, полу, мовы або рэлігіі» і што (Прынцып X) «дзяржавы-ўдзельніцы будуць добрасумленна выконваць свае абавязацельствы па міжнароднаму праву , як тыя абавязацельствы, якія выцякаюць з агульнапрызнаных прынцыпаў і нормаў міжнароднага права, так і тыя абавязацельствы, якія выцякаюць з адпаведных міжнароднаму праву дагавораў, або іншых пагадненняў, удзельнікамі якіх яны з'яўляюцца».
7. Мы нагадваем аб Парыжскай Хартыі для Новай Еўропы 1990 года, якая прызнае, што «правы чалавека і асноўныя свабоды з нараджэння належаць усім людзям, яны неад'емныя і гарантуюцца законам. Іх абарона і садзейнічанне ім - найпершы абавязак ўрада. Іх павага - істотная гарантыя супраць празмернай улады дзяржавы. Іх захаванне і поўнае ажыццяўленне - аснова свабоды, справядлівасці і міру». Хартыя пацвердзіла, што «дэмакратычнае кіраваньне грунтуецца на волі народа, выяўляемай рэгулярна падчас свабодных і справядлівых выбараў. У аснове дэмакратыі ляжыць павага чалавечай асобы і вяршэнства закона. Дэмакратыя з'яўляецца найлепшай гарантыяй свабоды выказвання меркаванняў, цярпімасці да ўсіх групах у грамадстве і роўнасці магчымасцяў для кожнага чалавека. Дэмакратыя, якая мае прадстаўнічы і плюралістычных характар, цягне за сабой падсправаздачнасць выбаршчыкам, абавязацельства дзяржаўных уладаў выконваць правы і бесстаронняе адпраўленне правасуддзя. Ніхто не павінен стаяць над законам».
У тым жа духу Стамбульскі Саміт 1999 года пацвердзіў, што «павагу правоў чалавека і асноўных свабод, дэмакратыі і вяршэнства закона ляжыць у аснове ўсеабдымнай канцэпцыі бяспекі АБСЕ».
8. Мы далей нагадваем пра абавязальніцтвы, адлюстраваных у Капенгагенскім дакуменце 1990 года, які заяўляе, што
(09/01) кожны чалавек мае права на свабоду выказвання свайго меркавання, у тым ліку
права на зносіны.
(9.2) кожны чалавек мае права на мірныя сходы і дэманстрацыі.
(09/03) права на аб'яднанне гарантуецца.
(09/04) кожны чалавек мае права на свабоду думкі, сумлення і рэлігіі.
9. Мы падкрэсліваем і пацвярджаем ролю чалавечага вымярэння ў якасці асновы ўсёабдымнай бяспекі ў рэгіёне АБСЕ. Мы верым, што дзяржавы-ўдзельніцы АБСЕ нясуць агульную адказнасць за забеспячэнне выканання абавязацельстваў у галіне чалавечага вымярэння ва ўсім рэгіёне АБСЕ ў адпаведнасці з прынцыпамі, выкладзенымі ў Маскоўскім дакуменце 1991 года, у якім дзяржавы-ўдзельніцы АБСЕ заявілі, што «пытанні, якія тычацца правоў чалавека , асноўных свабод, дэмакратыі і вяршэнства закона, носяць міжнародны характар, паколькі захаванне гэтых правоў і свабод складае адну з асноў міжнароднага парадку. Яны катэгарычна і канчаткова заяўляюць, што абавязацельствы, прынятыя ў сферы чалавечага вымярэння АБСЕ, з'яўляюцца пытаннямі, якія прадстаўляюць непасрэдную і законную цікавасць для ўсіх дзяржаў-удзельніц і не ставяцца да ліку выключна ўнутраных спраў адпаведнага дзяржавы. Яны заяўляюць аб сваёй рашучасці выконваць усе свае абавязацельствы ў сферы чалавечага вымярэння і вырашаць мірнымі сродкамі, індывідуальна ці сумесна, любыя звязаныя з гэтым пытанні, на аснове ўзаемнай павагі і супрацоўніцтва. У гэтым кантэксце яны прызнаюць, што актыўны ўдзел асобных асоб, груп, арганізацый і ўстаноў выключна важна для забеспячэння пастаяннага прасоўвання ў гэтым кірунку».
10. Мы вітаем значныя дасягненні АБСЭ ў развіцці чалавечага вымярэння на працягу апошніх трыццаці пяці гадоў. Стварэнне і рэалізацыя механізмаў ўдзелу грамадзянскай супольнасці ў сферы працы АБСЕ над пытаннямі чалавечага вымярэння стала значным і ўнікальным дасягненнем у галіне шматбаковага кіравання. Мы высока ацэньваем працу Прадстаўніка АБСЕ па пытаннях свабоды сродкаў масавай інфармацыі, выкананне місій па назіранні за выбарамі, узрастаючае прызнанне бяспекі праваабаронцаў у якасці інстытуцыйнага прыярытэту, распрацоўку кіруючых прынцыпаў па свабодзе мірных сходаў і кіруючых прынцыпаў у сферы заканадаўства па барацьбе са злачынствамі на глебе нянавісці, падаўжэнне працэсу распрацоўкі Кіраўніцтва па свабодзе аб'яднанняў і маніторынг судовых працэсаў. Мы падкрэсліваем важную працу Вярхоўнага камісара па справах нацыянальных меншасцяў у сферы прэвентыўных крокаў у многіх сітуацыях, у якіх існуе патэнцыял ўзнікнення гвалтоўнага канфлікту.
11. Нягледзячы на шматлікія важныя дасягненні, мы выказваем моцнае расчараванне ў сувязі з няздольнасцю структур АБСЕ прымаць эфектыўныя меры ў дачыненні да існуючых і новых пагроз для чалавечай бяспекі, а таксама ў сувязі са зніжэннем выканання абавязацельстваў у галіне чалавечага вымярэння многімі дзяржавамі-ўдзельніцамі. Невыкананне некаторымі дзяржавамі-ўдзельніцамі нават самых фундаментальных асноўных прынцыпаў, замацаваных у Хельсінскіх пагадненнях, Парыжскай Хартыі, Капенгагенскім і Маскоўскім дакументах, сталі асабліва відавочныя ў апошняе дзесяцігоддзе. Скарачэнне прасторы для свабоднай дзейнасці грамадзянскай супольнасці, сістэматычныя парушэнні правоў чалавека, прадаўжэнне ціску на праваабаронцаў і іх перасьлед, а таксама няздольнасць дзяржаў-удзельнікаў і ўсёй арганізацыі эфектыўна рэагаваць на гвалтоўныя крызісы і дазваляць зацяжныя канфлікты - усё гэта патрабуе ад АБСЕ безумоўнага пацвярджэння сваіх фундаментальных каштоўнасцяў і распрацоўкі прынцыпаў далейшага развіцця арганізацыі для таго, каб стварыць эфектыўныя магчымасці для рэагавання на новыя выклікі.
12. Улічваючы гэтыя праблемы, мы вітаем Саміт АБСЕ 2010 г. у Астане (Казахстан), які праводзіцца ўпершыню за больш чым 10 гадоў і ўпершыню на постсавецкай прасторы. Мы лічым, што гэты Саміт з'яўляецца унікальнай магчымасцю для адраджэння і ўмацавання арганізацыі і цвёрда верым у тое, што грамадзянская супольнасць можа адыграць унікальную і важную ролю ў фарміраванні вынікаў Саміту. Далейшае ўмацаванне і рэалізацыя патэнцыялу АБСЕ залежыць ад актыўнага ўдзелу і прадастаўлення большага прасторы для грамадзянскай супольнасці.
13. У сувязі з гэтым мы заяўляем аб сваёй рашучасці абараняць і заахвочваць развіццё правоў чалавека і асноўных свабодаў у мэтах умацавання міру, бяспекі, супрацоўніцтва і дэмакратыі ў рэгіёне АБСЕ, для чаго мы накіроўваем гэтыя рэкамендацыі для АБСЕ і яе дзяржаў-удзельніц у наступных чатырох абласцях:
- Узмацненне выканання абавязацельстваў у галіне чалавечага вымярэння ў якасці асноўнага прынцыпу ўсёабдымнай бяспекі;
- Узмацненне аператыўных функцый АБСЕ, уключаючы яе ўзаемаадносіны з грамадзянскай супольнасцю;
- Павышэнне здольнасці АБСЕ эфектыўна рэагаваць на палітычныя і гуманітарныя крызісы;
- Вырашэнне вострых праблем у галіне правоў чалавека ў постсавецкім рэгіёне, у тым ліку Цэнтральнай Азіі.

II. Узмацненне выканання абавязацельстваў у галіне чалавечага вымярэння ў якасці асноўнага прынцыпу ўсёабдымнай бяспекі

Умацаванне інстытутаў для больш эфектыўнага выканання абавязацельстваў у галіне чалавечага вымярэння
14. Мы заклікаем дзяржавы-ўдзельніцы АБСЕ прыняць меры з тым, каб:
- Актывізаваць намаганні для рэалізацыі мер, накіраваных на поўнае выкананне абавязацельстваў у галіне чалавечага развіцця;
- Узмацніць існуючыя механізмы маніторынгу выканання абавязацельстваў дзяржаў-удзельніц АБСЕ ў сферы чалавечага вымярэння, а таксама механізмы хуткага рэагавання на грубыя парушэнні абавязальніцтваў;
- Узмацніць выкарыстанне дакладаў, высноў і рэкамендацый, якія прымаюцца шматбаковымі ўстановамі і прадстаўляюцца ім, уключаючы Савет ААН па правах чалавека, дагаворныя органы ААН, Савет Еўропы і іншыя рэгіянальныя і міжнародныя арганізацыі;
- Пашырыць удзел грамадзянскай супольнасці ў абмеркаваннях мер, якія прымаюцца дзяржавамі-ўдзельніцамі АБСЕ ў сферы чалавечага вымярэння, а таксама ў двух іншых галінах ўсёабдымнай бяспекі;
- Распрацаваць механізм ўдзелу няўрадавых арганізацый у сесіях Пастаяннага савета АБСЕ і Камітэта па чалавечым вымярэнні і прапановы ў рамках гэтых органаў рэкамендацый у галіне чалавечага вымярэння дзяржавам-удзельніцам;
- Прыняць механізм афіцыйнай ацэнкі становішча ў дзяржавах-удзельніцах, якія прэтэндуюць на ролю Старшыні. Гэты механізм павінен ацэньваць выкананне дзяржавай-удзельніцай яго абавязацельстваў у сферы чалавечага вымярэння АБСЕ і павінен праводзіцца да прыняцця якіх-небудзь рашэнняў па пытанні будучыні старшынства;
- Абіраць кіраўнікоў палявых офісаў АБСЭ з ліку высокапастаўленых дыпламатаў, якія маюць досвед працы ў галіне чалавечага вымярэння.
15. Мы заклікаем інстытуты АБСЕ:
- Перагледзець дакументы АБСЕ, якія маюць дачыненне да сферы чалавечага вымярэння, і ўнесці прапановы дзяржавам-удзельніцам па ўзмацненні існуючых дакументаў і прыняцця новых дакументаў, якія павінны быць накіраваны на сучасныя выклікі, асабліва ў галіне свабоды сходаў, свабоды аб'яднаньняў, свабоды выказвання меркаванняў, правы на справядлівае судовае разьбіральніцтва, свабоды перамяшчэння, забароны катаванняў і абароны праваабаронцаў;
- Праводзіць кансультацыі з арганізацыямі грамадзянскай супольнасці да распрацоўкі праграмных дакументаў і праектнай дзейнасці; ўключаць у праграмы рэгулярную ацэнку ўздзеяння з магчымасцю змястоўнага ўкладу з боку грамадзянскай супольнасці; як мага больш далучаць грамадзянская супольнасць у рэалізацыю праграмных мерапрыемстваў;
- Сустракацца з прадстаўнікамі грамадзянскай супольнасці ў ходзе ўсіх візітаў высокапастаўленых прадстаўнікоў інстытутаў АБСЭ ў краіны-удзельніцы АБСЕ;
- Заклікаць усе дзяржавы-ўдзельніцы да адмены смяротнага пакарання.
16. Як прадстаўнікі грамадзянскай супольнасці, мы абавязуемся ўмацоўваць нашы магчымасці для таго, каб:
- Рэгулярна праводзіць аналіз выканання абавязацельстваў, узятых дзяржавамі-ўдзельніцамі АБСЕ ў сферы чалавечага вымярэння;
- Даваць прапановы і рэкамендацыі па ўдасканаленні дакументаў АБСЕ і распрацоўцы новых дакументаў у сферы чалавечага вымярэння;
- Захоўваць незалежнасць, а таксама умацоўваць узаемадзеянне з палявымі офісамі АБСЕ і ажыццяўляць кантроль над дзейнасцю інстытутаў АБСЕ, уключаючы рэгулярныя ацэнкі дзейнасці палявых офісаў АБСЕ.

Свабода выказвання
17. Мы падзяляем заклапочанасць, выказаную Прадстаўніком АБСЕ па пытаннях свабоды СМІ ў сувязі з адсутнасцю плюралізму ў СМІ, а таксама крыміналізацыяй паклёпу і абразы і накладання неадпаведна буйных штрафаў за дыфамацыю ў ходзе грамадзянскага судаводства, накіраваных на спусташэнне сродкаў масавай інфармацыі.
18. Мы вельмі занепакоеныя ўзрастаючай тэндэнцыяй выкарыстання законнай мэты барацьбы з тэрарызмам у якасці падставы для прыняцця законаў, якія абмяжоўваюць законныя формы выказвання меркаванняў, а таксама злоўжываннямі заканадаўствам па барацьбе з «экстрэмізмам». Гэтая практыка павінна быць спыненая.
19. Дзяржавы-ўдзельніцы павінны прадпрымаць больш мер па абароне журналістаў, грамадзянскіх і палітычных актывістаў ад нападаў, судовага пераследу і запалохвання, па спыненні беспакаранасці за такія злачынствы, па правядзенню эфектыўных расследаванняў і прыцягненню вінаватых да адказнасці.
20. Судовыя разборы супраць блогераў або журналістаў па палітычных матывах павінны быць спынены, уключаючы пераслед ў ходзе прадузятых і несправядлівых судовых разглядаў па звычайных крымінальных абвінавачваннях і сфабрыкаваных справах.
21. Мы заклікаем дзяржавы-ўдзельніцы АБСЕ абнавіць абавязацельствы АБСЕ з улікам новых тэндэнцый і праблем, і, у прыватнасці, абараніць свабоду слова ў Інтэрнэце.
22. АБСЕ павінна гуляць больш актыўную ролю ў папулярызацыі і абароне права на свабоду выказвання меркавання, у тым ліку:
- Узмацніць узаемадзеянне офіса Прадстаўніка па пытаннях свабоды сродкаў масавай інфармацыі з грамадзянскай супольнасцю, уключаючы сумесны маніторынг становішча са свабодай  выказвання меркаванняў ва ўсім рэгіёне АБСЕ;
- Праводзіць адукацыйныя праграмы і трэнінгі ў ВНУ і для журналістаў;
- Аказваць падтрымку і навучаць арганізацыі грамадзянскай супольнасці, якія працуюць у сферы незалежнасці СМІ і свабоды выказвання.
23. Дзяржавы-ўдзельніцы павінны забяспечыць незалежным СМІ бесперашкодны доступ да тэле-і радыё частотаў і ліцэнзій.
24. Дзяржавы-ўдзельніцы павінны ліквідаваць абмежаванні на дзейнасць замежных сродкаў масавай інфармацыі і іх прысутнасць у краіне.

25. Усе дзяржавы-ўдзельніцы АБСЕ павінны адмяніць крымінальнае пакаранне за «паклёп», «дыфамацыю» і іншыя формы выказвання і забяспечыць, каб штрафы за «паклёп» і «дыфамацыю» у грамадзянскім і адміністрацыйным вытворчасці не былі такія высокія, каб прыводзіць да спусташэння СМІ ці банкруцтву журналістаў і актывістаў.
Свабода аб'яднанняў
26. Дзяржавы-ўдзельніцы павінны выдзяляць больш часу ў ходзе рэгулярных Нарадаў АБСЕ па чалавечым вымярэнні на абмеркаванне пытанняў, якія тычацца свабоды аб'яднанняў і сходаў, а таксама палажэнні праваабаронцаў, і кожны год прысвячаць хоць бы адну Дадатковую нараду па чалавечым вымярэнні аднаму з гэтых пытанняў.
27. Дзяржавы-ўдзельніцы АБСЕ павінны выконваць свае абавязацельствы, запісаныя ў Капенгагенскім дакуменце 1991 года (раздзел 10/03) «забяспечваць, каб асобным асобам было дазволена ажыццяўляць права на асацыяцыю, уключаючы права ствараць, далучацца і эфектыўна ўдзельнічаць у дзейнасці няўрадавых арганізацый, якія імкнуцца заахвочваць і абараняць правы чалавека і асноўныя свабоды, уключаючы прафсаюзы і групы па назіранні за выкананнем правоў чалавека».
28. Мы ўхваляем распрацоўку Кіраўніцтва па свабодзе аб'яднанняў, якая ажыццяўляецца БДІПЧ, якое павінна дэталёва раскрыць сэнс гэтага абавязацельства, і заклікаем да ўзмацнення патэнцыялу БДІПЧ па прадастаўленню заканадаўчай падтрымкі дзяржавам-удзельніцам, пераклад Кіраўніцтва на нацыянальныя мовы, а таксама па кантролі за прымяненнем на практыцы дадзенага права, уключаючы ажыццяўленне свабоды дзейнасці нефармальных груп.
29. Дзяржавы павінны забяспечыць, каб законы, якія рэгулююць дзейнасць НДА, адпавядалі патрабаванням АБСЕ і іншым міжнародным абавязацельствам. Яны павінны гарантаваць, што прававыя дакументы, якія рэгулююць дзейнасць НДА, не з'яўляюцца дыскрымінуючымі і не дазваляюць ураду ўмешвацца ў дзейнасць НДА. Фінансавая або адміністрацыйная справаздачнасць і працэдуры праверак дзейнасці НДА павінны быць разумнымі і не павінны быць накіраваны для перашкоды ў дзейнасці НДА або выкарыстоўвацца для такіх мэтаў. Прынцып недыскрымінацыі павінен таксама азначаць, што ніякія дадатковыя абмежаванні не павінны накладацца на дзейнасць міжнародных няўрадавых арганізацый у той ці іншай краіне або на супрацоўніцтва мясцовых НДА з міжнароднымі і замежнымі няўрадавымі арганізацыямі і міжурадавымі арганізацыямі.
30. БДІПЧ/АБСЕ павінна стварыць групу экспертаў па свабодзе аб'яднанняў, якая складаецца з прадстаўнікоў грамадзянскай супольнасці, аналагічна існуючай групе экспертаў па свабодзе сходаў.
31. Мы заклікаем АБСЕ падтрымаць і садзейнічаць прымяненню рэкамендацый 2007 года Камітэта міністраў Савета Еўропы аб прававым статусе няўрадавых арганізацый.

Свабода сходаў
32. Кіруючыя прынцыпы АБСЕ/БДІПЧ па свабодзе мірных сходаў павінны быць пераведзены на ўсе нацыянальныя мовы і прымяняцца усімі дзяржавамі-ўдзельніцамі АБСЕ. Дзяржавы павінны забяспечыць, каб улады, уключаючы мясцовыя і праваахоўныя органы, былі азнаёмленыя з патрабаваннямі гэтага дакумента. БДІПЧ/АБСЕ павінна працягнуць навучанне і маніторынгавую дзейнасць у дачыненні да свабоды сходаў.
33. Дзяржавы-ўдзельніцы павінны навучаць праваахоўныя органы таму, як прымяняць падыход, заснаваны на захаванні правоў чалавека пры забеспячэнні аховы парадку падчас мірных сходаў, у тым ліку, сярод іншага, таму, як пазбягаць ўжывання гвалту ў дачыненні да ўдзельнікаў сходаў і адмовіцца ад практыкі затрымання і прад'яўлення абвінавачванняў за беспарадкі фізічным асобам толькі за факт іх ўдзелу ў сходзе, якое не было «санкцыянаванае» органамі ўлады, за выключэннем выпадкаў, калі гэтыя фізічныя асобы асабіста прымалі ўдзел у беспарадках, як гэта было пастаўлена ў вырашэнні Еўрапейскага суда па правах чалавека ў 2010 годзе.

34. Дзяржавы-ўдзельніцы павінны забяспечыць ахову і бяспеку ўдзельнікаў мірных сходаў, у тым ліку ў выпадку правядзення контр-дэманстрацый, нават калі ўлады і большасць насельніцтва не згодны з лозунгамі дэманстрантаў або раздражнёныя імі.
35. Дзяржавы-ўдзельніцы павінны перагледзець сваё нацыянальнае заканадаўства аб свабодзе сходаў з тым, каб яно адпавядала кіруючым прынцыпам АБСЕ.

Праваабаронцы
36. Дзяржавы-ўдзельніцы АБСЕ павінны выконваць свае абавязацельствы, замацаваныя ў Капенгагенскім дакуменце 1991 года (раздзел 10) па эфектыўнаму забеспячэнню права асобных асоб ведаць аб сваіх правах чалавека і асноўных свабодах і паступаць у адпаведнасці з імі і самастойна або сумесна з іншымі ўносіць актыўны ўклад у іх развіццё і абарону.
37. Дзяржавы-ўдзельніцы АБСЕ павінны прыняць канкрэтныя меры для выканання гэтага абавязацельствы. Такія меры павінны ўключаць:
 - Адабрэнне і садзейнічанне прымяненню кіруючых прынцыпаў Еўрапейскага Саюза па праваабаронцах або распрацоўка аналагічных кіруючых прынцыпаў АБСЕ і гарантыі па іх ужыванню, калі гэта дарэчы, індывідуальна і з дапамогай сумесных дзеянняў;
- Узняцце працы АБСЕ па пытанні аб праваабаронцах на новы ўзровень звыш працы, што ажыццяўляецца каардынацыйным цэнтрам БДІПЧ, пасродкам стварэння інстытута Прадстаўніка АБСЕ па пытанні аб праваабаронцах, аналагічна інстытуту Прадстаўніка АБСЕ па пытаннях свабоды сродкаў масавай інфармацыі;
- Умацаванне патэнцыялу АБСЕ ў сферы хуткага рэагавання ў выпадках, калі праваабаронцы знаходзяцца ў небяспецы, тэрмінова маюць патрэбу ў дапамозе і ў тых выпадках, калі іх становішча павінна быць абмеркавана на самым высокім ўрадавым узроўні;
 - Актывізацыя супрацоўніцтва паміж дзяржавамі-ўдзельніцамі ў мэтах садзейнічання незалежнасці адвакатаў, суддзяў, пракурораў і праваахоўных органаў у рэгіёне АБСЕ;
- Дзяржавы-ўдзельніцы павінны вызваліць усіх асоб, несправядліва зняволеных у турму па палітычных матывах, пачынаючы з Яўгена Жоўціса (Казахстан), Азімжана Аскарава (Кыргызстан), Аляксея Сакалова (Расія), Нікола Пашынян (Арменія), Рамазана Есергепава (Казахстан), Эйнуллы Фатуллаева (Азербайджан) і Алішэр Караматова, Джамшыда Карымава, Норбу Халжыгітавай і Дзільмурода Саідава (Узбекістан).

Свабода перамяшчэння і візавы рэжым
38. У адпаведнасці з духам і абавязацельствамі, зафіксаванымі ў Хельсінскіх пагадненнях 1975 года, дзяржавы-ўдзельніцы павінны забяспечыць паступовую лібералізацыю візавага рэжыму дзяржаў-удзельнікаў, у прыватнасці для таго, каб забяспечыць актыўны ўдзел асобных асоб, груп, арганізацый і ўстаноў ва ўсіх дзяржавах-удзельніцах АБСЕ у выкананні абавязацельстваў у сферы чалавечага вымярэння і ў садзейнічанні ўрэгулявання канфліктаў.
39. Дзяржавы-ўдзельніцы АБСЕ не павінны перашкаджаць праваабаронцам у правядзенні місій па ўстанаўленню фактаў, удзеле ў нарадах і іншых мерапрыемствах, якія маюць дачыненне да іх дзейнасці ў галіне правоў чалавека, у іншых дзяржавах-удзельніцах АБСЕ.
40. АБСЕ і дзяржавы-ўдзельніцы АБСЕ павінны прааналізаваць, якім чынам іншыя міжнародныя і рэгіянальныя пагадненні, такія як Мінская канвенцыя (1993 г.), уплываюць на абавязацельствы АБСЕ па свабодзе перамяшчэння, і перагледзець іх, калі яны супярэчаць або ўступаюць у канфлікт з абавязальніцтвамі АБСЕ.
41. АБСЕ павінна правесці Дадатковую канферэнцыю ў сферы чалавечага вымярэння па пытанні аб свабодзе перамяшчэння ў 2011 годзе, каб абмеркаваць, сярод іншага, празрыстасць дзяржаўнай палітыкі і дзеянняў у галіне свабоды перамяшчэння і выкарыстання "чорных спісаў" і забароны на паездкі.

Назіранне за выбарамі
42. Мы заклікаем АБСЕ распрацаваць больш дакладныя, дыферэнцыраваныя крытэрыі ацэнак выбараў з тым, каб шырокая грамадскасць лепш іх разумела.
43. Крытэрыі АБСЭ па правядзенні свабодных і справядлівых выбараў павінны быць пашыраны з тым, каб уключыць, сярод іншага, наступныя пытанні:
- Ці прымаюць і разглядаюць суды скаргі аб меркаваных парушэннях падчас папярэдняга цыкла выбараў і ці выконвае  ўрад судовыя рашэнні па такіх скаргах;
- варта надаваць увагу не толькі выбарчай кампаніі і выбарчым працэдурам, але і становішчу з грамадзянскімі і палітычнымі правамі, а таксама выпадкам запалохвання і дыскрымінацыі ўдзельнікаў выбараў на працягу перадвыбарчага года;
44. Дзяржавы-ўдзельніцы АБСЕ павінны ўстрымлівацца ад выказванні віншаванняў пераможцу выбараў да таго, як АБСЕ апублікуе сваю заключную змястоўную справаздачу.
45. АБСЕ павінна забяспечыць актыўны ўдзел прадстаўнікоў грамадзянскай супольнасці ў назіранні за выбарамі, забяспечыць здольнасць інстытутаў грамадзянскай супольнасці праводзіць уласныя незалежныя назірання за выбарамі, а таксама праводзіць ацэнку маніторынгу выбараў, які праводзіцца АБСЕ.
46. Заключэнні маніторынгавых назіранняў розных органаў АБСЕ павінны быць публікавацца асобна адзін ад аднаго, а таксама асобна ад заяў наглядальных місій іншых арганізацый.

Абарона правоў чалавека ў кантэксце барацьбы з тэрарызмам
47. Дзяржавы-ўдзельніцы павінны забяспечыць выкананне міжнародных і нацыянальных абавязацельстваў па правах чалавека падчас барацьбы з тэрарызмам.
48. АБСЕ павінна стварыць рабочую групу для маніторынгу абароны правоў чалавека ў кантэксце мер па барацьбе з тэрарызмам, якая будзе ацэньваць адпаведнасць законаў і практыкі барацьбы з тэрарызмам міжнародным нормам па правах чалавека.
49. Дзяржавы-ўдзельніцы павінны прымяняць прынцып прэзумпцыі невінаватасці асоб па адносінах да падазраваных у тэрарызме або «экстрэмізме», асабліва пры разглядзе просьбаў аб выдачы асоб, якія звярнуліся за прыстанішчам.
50. Пры разглядзе просьбаў аб выдачы дзяржавы-ўдзельніцы АБСЕ павінны кіравацца рашэннямі Еўрапейскага суда па правах чалавека, забараняючымі вяртанне асоб у краіны, дзе яны сутыкаюцца з пагрозай прымянення катаванняў.
51. Пры прыняцці рашэння аб экстрадыцыі і разглядзе іншых просьбаў аб выдачы, дзяржавы-удзельнікі не павінны абапірацца ў сваіх рашэннях на дыпламатычныя запэўненні краін, якія запытваюць аб выдачы, аб непрымяненні імі катаванняў і аб гарантыях справядлівага судовага разбору, паколькі даказана, што яны з'яўляюцца неэфектыўнай гарантыяй ад прымянення катаванняў.

Правы чалавека і здабываючыя галіны прамысловасці
52. АБСЕ павінна прызнаць сувязь паміж парушэннямі правоў чалавека і здабываючымі галінамі прамысловасці і распачаць наступныя крокі:
- Прызнаць важную сувязь паміж фінансавай празрыстасцю і правамі чалавека, у прыватнасці, правам на інфармацыю і на прыняцце ўдзелу ў дзяржаўных справах;
- Заахвочваць дзяржавы-ўдзельніцы забяспечваць фінансавую празрыстасць і падсправаздачнасць ва ўсіх галінах эканомікі, уключаючы нафтагазавы сектар;
 - Адобрыць Ініцыятыву па развіццю празрыстасці ў здабываючых галінах прамысловасці (ІПЗГ) - стандарт, які садзейнічае забеспячэнню празрыстасці даходаў ад нафта-, газа-і горназдабыўной галін прамысловасці, які прадугледжвае рэгулярнае публічнае раскрыццё плацяжоў, якія накіроўваюцца здабываючых галінамі урадам, і зверку зарэгістраваных пералічэнняў сродкаў ўрадамі.

III. Узмацненне аператыўных функцый АБСЕ, уключаючы яе ўзаемаадносіны з грамадзянскай супольнасцю

Старшыня АБСЕ
53. АБСЕ павінна больш эфектыўна выкарыстоўваць ролю Старшыні АБСЕ. Дзеючы старшыня АБСЕ павінен:
- Больш актыўна заахвочваць дзяржавы-ўдзельніцы выкарыстоўваць дапамогу, прапанаваную ўстановамі АБСЕ;
- У сур'ёзных выпадках меркаванага невыканання абавязацельстваў у галіне чалавечага вымярэння, Старшыня АБСЕ павінен накіроўваць спецыяльных прадстаўнікоў высокага ўзроўню, адабраных з ліку вядомых дзеячаў, якія валодаюць высокай міжнароднай рэпутацыяй, і надзяляць БДІПЧ мандатам па падрыхтоўцы публічнага справаздачы аб меркаваных сур'ёзных парушэннях з тым, каб прадставіць яго на разгляд у Пастаянны Савет. Дэлегацыя Старшынства ў АБСЕ павінна рэгулярна сустракацца з прадстаўнікамі грамадзянскай супольнасці, асабліва падчас візітаў у дзяржавы-ўдзельніцы АБСЕ.

Грамадзянская супольнасць
54. Грамадзянская супольнасць павінна быць больш актыўна ўцягнутае ў дзейнасць АБСЕ, і яго роля павінна быць ўзмоцнена з дапамогай наступных мер:
- Заахвочванне ўдзелу прадстаўнікоў палявых офісаў, БДІПЧ і дэлегацый дзяржаў-удзельніц у каардынацыйных нарадах грамадзянскай супольнасці напярэдадні ўдзелу НДА ў нарадах АБСЕ;
- Стварэнне экспертных груп у БДІПЧ па розных фундаментальных правах (па ўзоры экспертнай групы па свабодзе сходаў) з удзелам вучоных, а таксама практыкаў з арганізацый грамадзянскай супольнасці з усяго рэгіёну АБСЕ;
- Разгляд магчымасці стварэння пад эгідай Старшынства ці іншых інстытутаў АБСЭ Кансультатыўнага Савета грамадзянскай супольнасці, які складаецца з бачных грамадскіх дзеячаў і вядучых міжнародных няўрадавых арганізацый, якія працуюць па праблематыцы АБСЕ;
- Распрацоўка адукацыйных праграм для праваабаронцаў і НДА аб тым, як больш эфектыўна выкарыстоўваць інструменты АБСЕ.

Палявыя офісы
55. Патэнцыял і значнасць палявых офісаў павінны быць ўзмоцнены праз:
- Рэгулярнае правядзенне адкрытых пасяджэнняў з удзелам прадстаўнікоў мясцовых і рэгіянальных арганізацый грамадзянскай супольнасці для абмеркавання магчымасці іх ўдзелу ў дзейнасці палявых офісаў і АБСЭ ў цэлым;
- Рэгулярнае інфармаванне грамадзянскай супольнасці па ўсім спектры дзейнасці АБСЕ і запрошвання зваротнай сувязі ад грамадзянскай супольнасці, у тым ліку фармалізаваных ацэнак дзейнасці палявых офісаў АБСЕ;
- Інстытуцыяналізацыю механізмаў маніторынгу і ацэнак грамадзянскай супольнасцю сітуацыі ў дзяржавах-удзельніцах, а таксама дзейнасці палявых офісаў АБСЕ, асабліва ў рамках праектаў, накіраваных на ўмацаванне патэнцыялу праваахоўных органаў і іншых дзяржаўных устаноў;
- Зрабіць агульнадаступнай інфармацыю, сабраную палявымі офісамі аб сітуацыі з правамі чалавека ў краіне, а таксама павысіць празрыстасць іх дзейнасці;
- Палявыя офісы павінны падтрымліваць сваю незалежнасць ад урада краіны знаходжання.

Грамадскасць
56. Дасведчанасць грамадскасці і яе ўцягнутасць павінны быць ўзмоцнены праз:
- Павелічэнне ўзроўню дасведчанасці грамадскасці аб стандартах АБСЕ і прадуктах АБСЕ (кіраўніцтва, юрыдычныя заключэння, дапамогі) за кошт павелічэння распаўсюджвання інфармацыі ў грамадстве, у тым ліку колькасці сустрэч прадстаўнікоў грамадзянскай супольнасці з прадстаўнікамі АБСЕ з інстытутаў, якія распрацоўваюць гэтыя прадукты;
- Распрацоўкі адукацыйных модуляў аб стандартах АБСЕ і яе установах, уключаючы як гістарычныя перспектывы, так і існуючыя ў цяперашні час пункту гледжання;
- Разгляд пытання аб падтрымцы азнаямленчых паездак у БДІПЧ і іншыя структуры АБСЕ для студэнтаў права і міжнародных адносін з краін-удзельніц АБСЕ.

Геаграфічнае прадстаўніцтва
57. Меры па паляпшэнню геаграфічнага прадстаўніцтва і балансу павінны ўключаць:
- Правядзенне Дадатковых нарад па пытаннях чалавечага вымярэння і буйных канферэнцый за межамі Вены ці Варшавы з мэтай павышэння інфармаванасці грамадскасці аб Арганізацыі;
- Паляпшэння геаграфічнага балансу і прадстаўніцтва асоб, свабодна гаворачых на мовах АБСЕ, асабліва рускамоўных, сярод супрацоўнікаў АБСЕ, у першую чаргу ва ўстановах, якія займаюцца пытаннямі чалавечага вымярэння.

Супрацоўніцтва з іншымі міжнароднымі структурамі
58. АБСЕ павінна ўзмацніць супрацоўніцтва з іншымі міжнароднымі арганізацыямі праз:

- Істотнае ўмацаванне супрацоўніцтва з іншымі рэгіянальнымі міжурадавымі арганізацыямі, у прыватнасці, Саветам Еўропы і Венецыянскай камісіяй;

- Устанаўленне рабочых кантактаў з Саветам ААН па правах чалавека і яго спецыяльнымі працэдурамі, у прыватнасці, са спецыяльнымі дакладчыкамі па праваабаронцах, па свабодзе слова і па свабодзе сходаў і аб'яднаньняў.

Інстытуты АБСЕ
59. Аб'ём і якасць працы АБСЕ павінны быць захаваны і ўзмоцнены, сярод іншага, наступнымі мерамі:
- З дапамогай павелічэння колькасці пасад, на якія супрацоўнікі адбіраюцца праз адкрытыя працэдуры, а не шляхам прызначэння;
- Падтрыманнем на існуючым узроўні і павелічэннем ўзроўню фінансавых укладаў у АБСЕ дзяржаў-удзельнікаў.

IV. Узмацненне здольнасці АБСЕ эфектыўна рэагаваць на палітычныя і гуманітарныя крызісныя сітуацыі

Барацьба з нецярпімасцю і дыскрымінацыяй
60. Нецярпімасць, дыскрымінацыя, экстрэмізм і нянавісць па этнічных, расавых, рэлігійным, гендэрных матывах, інваліднасці і іншых прыкметах могуць пасеяць насенне канфлікту і гвалту ў больш шырокім маштабе. Абавязацельствы АБСЕ па садзейнічанні талерантнасці і не дыскрымінацыі павінны быць падтрыманы дзяржавамі-ўдзельніцамі.

Барацьба з транснацыянальнай злачыннасцю
61. Гандаль людзьмі, наркотыкамі і зброяй транснацыянальнымі злачыннымі сеткамі - гэта тры асноўныя пагрозы ў сферы транснацыянальнай злачыннасці. Яны падрываюць бяспеку грамадзян, здольнасць дзяржавы забяспечыць добрае кіраванне і вяршэнства закона і спрыяюць гвалту ў грамадстве. Крымінальнае ўздзеянне сферы палітыкі можа падарваць саму легітымнасць дзяржавы. У гэтай сувязі дзяржавы-ўдзельніцы АБСЕ павінны распачаць рашучыя меры па барацьбе з транснацыянальнай злачыннасцю, кожнае дзяржава ў асобнасці і ў супрацоўніцтве адзін з адным, на аснове павагі і захавання законнасці.
62. Барацьба з карупцыяй і павышэнне транспарэнтнасці павінны быць ўзмоцнены з дапамогай наступных мер:
- Краіны-ўдзельніцы павінны ўзмацніць заканадаўства ў сферы барацьбы з карупцыяй і адмываннем грошай;
- АБСЕ павінна ўзмацніць кантроль за адмываннем грошай і штогод публікаваць інфармацыю аб бюджэтах урадаў, грунтуючыся на індэксе празрыстасці дзяржаў-удзельнікаў;
- АБСЕ і дзяржавы-ўдзельніцы павінны аказаць падтрымку ініцыятывам па павышэнню фінансавай празрыстасці.
63. Дзяржавы-ўдзельніцы павінны забяспечыць абарону ахвярам гандлю людзьмі, а не караць іх.

Правы меншасцяў
64. Павага да правоў меншасцяў з'яўляецца ключавым умовай прадухілення гвалтоўных канфліктаў. Незалежна ад таго, у якой краіне жывуць людзі, яны павінны мець права на выкарыстанне роднай мовы ў паўсядзённым жыцці. Незалежна ад іх этнічнага паходжання, людзям павінна быць гарантавана права на жыццё ў месцах іх паходжання, правы пражывання там і заробку сродкаў да існавання.