Блог Алеся Бяляцкага: XI. Суд у Шалі. Чачня – гэта Еўропа
Суддзя абвяшчае перапынак. Людзі выходзяць з залы, я яшчэ раз падыходжу да клеткі з Аюбам, нагадваю, як мы зь ім бачыліся апошні раз у Осла. Ён пасьміхаецца, прыгадвае сустрэчу з маёй жонкаю Натальляй, зь якой ён бачыўся на нейкай агульнай імпрэзе ў той час, калі я сядзеў у турме. Я распытваюся пра ўмовы ўтрыманьня. Стрымана кажа, што ўсё нармальна. Сядзіць з маладымі хлопцамі, тыя яго паважаюць, і камеру за яго прыбіраюць, вараць у камеры баршчы. Кантынгент увесь час мяняецца. На прагулкі выводзяць штодзень на гадзіну ў іншую камеру бяз даху.
Малавата, думаю я. У нас на Валадарцы мае аднакамернікі спачатку Валодзя, а потым Саня дамаўляліся на паўтары гадзіны і нават на дзьве. Хаця казалі, што было няпроста, бо ў камеры сядзеў я, і карпусныя не хацелі, асьцярожнічалі, прыходзілася даваць цыгарэтаў удвая болей.
“А што зь лістамі? – пытаюся я. – Усе даходзяць ці не?”
“Па-рознаму, – адказвае Аюб, – штосьці і не даходзіць, штосьці перадаюць праз два-тры тыдні, бывае, што перадаюць па дзесяць лістоў адначасова, часам тыднямі – нічога, а то – пустыя канверты ці самі лісты без канвертаў. Адзін раз нават ксеракопію ліста перадалі”.
Урэшце я саступаю месца для размовы каля клеткі для сясьцёр Аюба. Яны адразу ж пераходзяць на чачэнскую мову. Аюб сумны і засяроджаны, мабыць размова ідзе пра іхнюю памерлую цётку.
- Адвакаты Аюба Ціціева Ілля Новікаў, Пётр Заікін, Марына Дубровіна і Святлана Ганнушкіна
А я згадваю нашыя валадарскія баршчы, якія мы варылі ў “хаце” на ўсю нашую “сям’ю”. Гатавалі боршч кіпяцільнікам у аб’ёмнай, літры на тры, пластмасавай каробцы – “камазе”. Металічны посуд чамусьці быў забаронены. Кідалі туды кавалак варанага мяса, якое выдавалі зранку генералу на дыету, падразалі сьвежай капусты ці, калі хацелі кіслага баршчу, вымывалі вараную кіслую капусту з бігасу і клалі яе, дадавалі бульбы, вэнджанай кілбасы, нарэзанай дробнымі кубікамі, цыбулі, морквы, засыпалі зьверху парэзанай зелянінай, калі яна была, і боршч атрымліваўся, як мы сьмяяліся, ”генеральскі”.
Зьбіраюць свае паперы адвакаты, мы выходзім з будынку суду. Няўрымсьлівы Сяржук Сыс пытаецца ў аднаго з дзядзькоў нашага ўзросту, які таксама быў у зале і выйшаў першым, каб запаліць:
“Як гэтае дрэва называецца?”
Сяржук паказвае на штосьці падобнае на акацыю з шырокім лісьцем і доўгімі струкамі, якія зьвісаюць гронкамі. Сталы чачэнец падумаў, ціха і з горыччу адказаў:
“Калі б гэтае дрэва мела імя, ужо сыйшло б адсюль”.
- Сяржук Сыс на вуліцы ў Шалі размаўляе з падмятальшчыцай
Меў на ўвазе – ад суда падалей. Мы нявесела сьмяемся. Затым ідзем палуднаваць у кавярню, Ю. ведае куды.
Па дарозе Сьвятлана Ганнушкіна распавядае, як яна разам з Луізай, прозьвішча якой я не запамінаю, яшчэ гадоў дзесяць таму сустракалася з Ахматам Кадыравым. Яны спрабавалі яго ў чымсьці пераканаць, даволі беспасьпяхова. Але зь ім хоць размаўляць можна было, кажа Сьвятлана, у адрозьненьні ад сына.
- Святлана Ганнушкіна
Тады яшчэ Ахмат распавёў ім, што ён хоча, каб нафта, якую здабываюць у Чачні, у іх і заставалася. Урэшце, пару месяцаў таму, Рамзам Кадыраў гэтага дабіўся.
“Дзіўныя рэчы адбываюцца тут”, – думаю я.
Чачэнскія ўлады зацята ваююць з партызанамі, клянуцца ў вернасьці Крамлю і Пуціну, грозьненскі праспект мае імя Пуціна, ягоныя партрэты панавешаныя на кожным кроку, але Чачня ўсё далей і далей аддаляецца ад Расіі.
“Ці багата тут зараз расійскіх войскаў?” – пытаюся я ў Ю.
“Тут уся армія расійская!” – у адзін голас ускідваюцца і Сьвятлана Міхайлаўна, і Ю.
“Сорры”, – сьмяюся я, думаючы, – “Хоць і атрымалася незнарок – гэта вам за “Белоруссию”.
Мы выходзім на цэнтральную гарадскую вуліцу, ці нават праспект, і бачым, што проста пасярэдзіне вуліцы стаяць і жвава рухаюцца туды-сюды групкамі вайскоўцы ў камуфляжы з аўтаматамі, нейкія хлапцы ў цывільным са зброяй, ідзе актыўная праверка транспарту. Адчуваецца ўзбуджаная нярвознасьць паліцэйскай аперацыі. Дэпээсьнікі тармозяць машыны, правяраюць дакументы ў кіроўцаў. На рагу ЦУМа, які зусім побач, таксама стаяць чатыры ўзброеных паліцыянты, сочаць, пазіраюць ва ўсе бакі. І тут жа, каля іх на сьветлафор пераходзяць дарогу дзеці з ранцамі і заплечнікамі, відаць, скончыліся школьныя заняткі, у радок каля ЦУМу стаяць гандляркі, гандлююць вязанымі шкарпэткамі і часнаком.
Мы абедаем у нейкай летняй забягайлаўцы, зьбітай з фанеры і сайдынгу. Усярэдзіне стаяць пластыкавыя сьветлакарычневыя сталы, пластыкавы белы прылавак, за якім стаяць дзьве гладкія кухаркі-чачэнкі. У меню кавяранькі манты, плоў, суп харчо. Я выбіраю манты. Мы сядаем, праваабаронцы і адвакаты за ссунутыя тры сталы. Сваяк Аюба прыносіць некалькі пляшак ліманаду Дзюшэс. Манты сакавітыя і смачныя, яшчэ смачнейшы ліманад, які па натуральным сьвежым водары нагадвае той, які мы пілі колісь у дзяцінстве. Што гэта – сапраўды грушавы сіроп ці замяняльнік – цяжка сказаць, але смаката неверагодная.
Мы сканчаем палуднаваць. Сваяк Аюба плоціць за ўсіх нас. Я ціха пытаюся ў Ю., як бы гэта нам заплаціць за сябе самім. Яна сьцісла адказвае:
“Гэта немагчыма. Пакрыўдзіце”.
Мы пакорліва пагаджаемся. Сваяк Аюба вядзе нас з Сяржуком у прыбіральню, гаворачы, што лепей прайсьці крыху далей і заплаціць капейчыну, чым схадзіць у бясплатную, без выгодаў. Затым мы самі ўжо асьцярожна пераходзім праспект, па якім усё яшчэ бегаюць, як заведзеныя, аператыўнікі з аўтаматамі, і кіруемся на вялізную шалінскую плошчу. Па ёй, як і ў Грозным, таксама ходзіць адзінокі паліцэйскі патруль, насустрач нам усё ідуць школьнікі. Дзесьці непадалёк мабыць школа. Дзеці размаўляюць паміж сабой па-чачэнску. Як файна, зайздрошчу я, вось няхай бы і нашыя дзеці ў Беларусі так, ідучы са школы дадому, размаўлялі па-беларуску. Даўно я ўжо гэтага ня чуў.
Мы фатаграфуем вялізны шалінскі мячэт, які, як я зараз чытаю ў інтэрнэце, імя Рамзана Кадырава, адзін з самых вялікіх мячэтаў у Чачні і нават у Еўропе, разьлічаны на 20 тысячаў вернікаў. Так-так, Чачня – гэта таксама геаграфічная Еўропа, як і Азербайджан, і Албанія, і Босьнія, і дзьве траціны Стамбулу, у еўрапейскай частцы якога жыве дзесяць міліёнаў чалавек.
- Мячэць імя Рамзана Кадырава ў Шалі
Дык што будзем рабіць з традыцыйнымі “еўрапейскімі каштоўнасьцямі”: адразаць ад іх гэтыя мусульманскія ўскрайкі Еўропы, заселеныя славянамі басьнякамі, чачэнцамі, азербайджанцамі, туркамі і татарамі? Татарстан, дарэчы, гэта таксама – Еўропа.
Каля мячэту яшчэ ідуць працы па ўпарадкаваньні, езьдзіць будаўнічая тэхніка, у паддонах стаіць плітка, ляжаць гранітныя цурбакі бардзюраў, чакаюць пасадкі складзеныя наўскось прывезеныя дарослыя ліпы. Паўсюль раскапаная зямля – не падыйсьці. За мячэтам стаяць некалькі жылых хмарачосаў і бізнэс-цэнтр – стылізаваная старажавая вежа. Мы фатаграфуем, затым ідзем у канец плошчы і трапляем на невялікі базарчык, які схаваўся за першай лініяй дамоў. На базарчыку пакупнікоў няма, стаяць чатыры прадавачакі – тры сталыя чачэнкі і адная старэнькая бабуля. Мы купляем хурму на вечар. Тая кабета, у якой купляем, пытаецца:
“Што вы тут робіце, хлопцы?”
“Судзяць вельмі добрага чалавека, чачэнца, мы прыехалі да яго на суд, падтрымаць”.
Кабеты спагадліва заківалі галовамі. Старэнькая бабуля кінула свой прылавак, падыйшла бліжэй, суседкі пераказалі ёй тое ж па-чачэнску. І яна сказала некалькі ветлівых словаў па-свойму ў наш бок.
“Малайцы, хлопцы, дзякуй вам!” – сказала нам на разьвітаньне адная з жанок.
Мы вяртаемся, і я думаю, што жанчыны, асабліва тыя зь іх, якія перажылі нягоды і трагедыі, паўсюль аднолькава добрыя і спагадлівыя.
Чытайце таксама:
ІІ. Расійская амбасада, менскі аэрапорт і Акзам
III. Парыж, Шарамецьева, Рамзан Кадыраў і Алег Арлоў
IV. Андрэй Белы, Кастусь Каліноўскі і прафесар Марзалюк
V. “Грозны – цэнтр міру!” Мянялы і Грозны-сіці
VI. “Сэрца Чачні”, праспект Пуціна, вуліца Назарбаева, завулак Лукашэнкі
VII. Грозьненскі музей і прагулкі з Сьвятланай Ганнушкінай па беразе Сунджы
VIII. Дзень другі. “Сонца хілілася на захад, а немцы рваліся да Грознага”
