"Праверка" на мяжы па-новаму: размовы з людзьмі ў цывільным, праверка тэлефона, сканаванне рэчаў
Некалькі апошніх месяцаў на межах Беларусі, асабліва пры ўездзе ў краіну, пачасціліся ўзмоцненыя праверкі. Прычым, незразумелыя грамадзяне ў цывільным забіраюць некаторых падарожнікаў на "размову", пытаюцца, чаму чалавек едзе ў Беларусь, што рабіў за мяжой, якія грошы вязе і каму, ці хадзіў на пратэсты ў Беларусі, абавязкова правяраюць змесціва тэлефона.
Трэба мець стальныя нервы і моцнае здароўе, каб некалькі гадзін запар вытрымліваць падобную “гутарку”, якае не толькі зневажае асобу, а яшчэ і не мае законных на тое падстаў. Прывядзем некалькі гісторый людзей, якія на сабе выпрабавалі “фільтрацыйную” праверку і апублікавалі свае гісторыі ў сеціве.
- На памежным пераходзе "Каменны Лог". Фота: Радыё свабода".
Таццяна Зелко, у нядаўнім мінулым грамадская актывістка, якая адстойвала правы пенсіянераў:
“Мінулай ноччу і я прайшла" фільтрацыю " – такая працэдура на мяжы, калі вяртаешся дадому. Калі ты ёсць у нейкіх базах (фільтрах), то памежнікі і мытнікі ладзяць табе маленькае пекла, – піша яна. – Памежнік на пераходзе "Катлоўка" ўзяў мой пашпарт, кудысьці патэлефанаваў. Затым, выйшаў яго начальнік і запрасіў мяне ў свой кабінет. Ужо там сядзеў супрацоўнік незразумелай службы ў цывільным. Прычына "запрашэння" – "выбарачная" праверка. Перш за ўсё, ён "прадставіўся", сказаў, што яго завуць"Мікалай І з мяне – гэтага дастаткова”. Гэты чалавек прапанаваў мне сесці на крэсла, якое стаяла пасярэдзіне пакоя. Калі я яго ўзяла, каб падсунуць да стала, то пачула прыкладна наступнае: "Я табе сказаў не перастаўляць крэслы, а садзіцца!" Ужо тады я зразумела, што адмысловай размовы не атрымаецца, але сама размова будзе, таму што, беларускія рэаліі такія, што нават калі мяне адтуль вынесуць наперад нагамі, гэтаму "супрацоўніку" нічога не будзе... Далей, ён папрасіў у мяне тэлефон. Балазе, яго ў мяне з сабой і не было. Выслухаўшы, што "я хлушу", ён стаў мяне літаральна дапытваць, рабіў ён гэта з супрацоўнікам памежнай службы шляхам перакрыжаванага допыту – часцей падвышаючы голас,"тыкаючы" (а яны абодва падыходзяць мне ва ўнукі), і заяўляючы, што"я хлушу". Хоць сітуацыя з боку сапраўды выглядала дзіўна – я не ведала ні хто мяне дапытвае, чаму мяне дапытваюць, але, чамусьці, я павінна быць "максімальна" шчырая!
Пытанні таксама былі асабіста для мяне незразумелымі – ці ёсць у мяне ў тэлефоне Сігнал і Тэлеграм, што я рабіла ва Украіне 2,5 гады таму (гэта мая Радзіма-я нарадзілася і вырасла ў Роўна), ці павінна я камусьці перадаць грошы ў Беларусі, з кім я сустракалася за мяжой, што я казала пра Беларусь, ці прыцягвалася я паліцыяй за мяжой, ці прыцягвалася я ў Беларусі, дзе я працую… Цалкам натуральна, што з майго боку большасць адказаў былі прыкладна, як у міліцыі ў судах - "не памятаю", ну ці "не" – усяго ж, допыт заняў прыкладна 1,5 гадзіны! Гэта іх злавала, і я думала, што ўжо, напэўна і не выйду, але ўзрост (мне 69 гадоў) і той факт, што я ў дарозе ўжо 16-я гадзіна зрабілі сваю справу: у мяне падскочыў ціск, і я стала літаральна губляць прытомнасць... Лекар, які там працуе, канстатаваў, што далейшыя дзеянні з іх боку проста бессэнсоўныя. Мікалай заявіў, што допыт перапынены “ў сувязі са станам здароўя " і прапанаваў мне альбо хуткую, альбо ехаць далей ужо на нашай машыне дадому. Натуральна, я абрала другі варыянт... Ну а потым была мытня. Трэба аддаць ёй належнае-там усё адбывалася вельмі ветліва і па працэдуры. Нас аглядалі 6 (!) чалавек! Было відаць, што ўсе яны-не маладыя мытнікі, якіх шмат у Катлоўцы, а менавіта прафесіяналы. Цалкам натуральна, што яны агледзелі ўсё – знайшлі нават тое, што кіроўца не мог знайсці некалькі месяцаў пад сядзеннем машыны! І толькі потым мы ўжо адправіліся дадому.
Сяргей Мельянец, вернік, хрысціянскі актывіст:
“Увечары вяртаўся праз памежны пераход Лоша, – паведамляе ён. – Вядома, я разумеў, што без пэўнай увагі да маёй персоны не абыдзецца. Нервы, нервы, нервы. Да таго ж знаёмыя, якія перасякалі мяжу раніцай паведамілі, што ім усю душу вытраслі. Падыходжу, памаліўшыся, да акенца. Бачу стандартную рэакцыю на мой пашпарт: уважлівы, вельмі ўважлівы погляд, стэлефанаваліся з кімсьці і загад ісці ў машыну. Пашпарт не аддалі. Праз хвілін дзесяць падыходзіць чалавек у цывільным гадоў трыццаці пяці.
– Ідзіце за мной. Тэлефон пры вас?
– Так.
Заводзяць у невялікі пакой, а там яшчэ адзін маладзейшы ў грамадзянцы, усмешлівы і яшчэ адзін у форме. Не прадставіліся, забралі тэлефон, прымусілі яго разблакаваць. І пачаўся допыт.
Спачатку адзін прагледзеў тэлефон, зазірнуў у прыкладанні, праверыў фотагалерэю, потым другі, больш удумліва. Пытанні з усіх бакоў: чаго паехалі за мяжу, што рабілі там, чым займаліся ў 2020 годзе, з якой нагоды артыкул 23.34, дзе жывеш, працуеш, як завуць жонку, дзе працуе. І яшчэ дзясяткі пытанняў з такім выглядам, што я здраднік і злачынец, якому не месца на гэтай райскай зямлі.
Я ім прама сказаў, што дзейнічаю зыходзячы са сваіх хрысціянскіх перакананняў. Стараюся рабіць добрае па жыцці. Тут малады пытаецца: А што такое зло, па-мойму. Цяжка адказваць на такія пытанні ў маленькай пакойчыку, калі сядзіш, а вакол стаяць незразумелыя таварышы з відавочна недружалюбнымі намерамі.
Ён не стаў развіваць тэму. Зазірнулі ў запісы дыктафона. А там куча файлаў. У асноўным мае спробы скласці мелодыі да некалькіх песень. Зручна. Сеў за фано або ўзяў гітару і, што прыходзіць у галаву, то і запісваеш. Я ім прапанаваў праслухаць найбольш удалыя моманты, але іх гэтая прапанова, чамусьці, не натхніла.
Хвілін праз трыццаць, выматаўшы нервы і выказаўшы некалькі пагроз тыпу «вы можаце тут застацца надоўга», «ваша сям'я можа вас не дачакацца», «вам апошняе папярэджанне», мяне выпусцілі на вуліцу. Тэлефон аддалі, пашпарт – не. Выходжу на вуліцу: дзе машына? Пачынаю шукаць. Да мяне падыходзіць памежнік і паказвае кірунак. Машыну адагналі ў куток і заблакавалі колы шыпамі і стойкамі з усіх бакоў. Опанькі...
Саджуся, чакаю, што будзе далей. Гляджу па баках. Кожную машыну ля будкі праверкі дакументаў старанна абшукваюць, прымушаюць дастаць усё з багажніка, адкрыць валізкі. Ходзіць дзяўчына з сабакам. Чарга рухаецца вельмі павольна.
Падыходзіць праз паўгадзіны жанчына мытніца. Буйнагабарытная мадам з лапаткай-дэтэктарам. Прыйшлося ўсё выкладваць з кішэняў. Павадзіла па ўсіх зацішных кутках цела. Нідзе не пікнула. Тады яна пераключылася на сумку. Там акрамя паходных маек, кілімка для сну і туалетных прыладаў нічога выявіць не ўдалося. Ніякіх табе забароненых расфарбовак, кніжак, кубкаў, налепак, шкарпэтак. Класічныя чорныя майкі, шкарпэткі, трусы.
Мытніца вырашыла вывучыць кашалёк. Я яе адразу папярэдзіў, што зямнымі багаццямі не валодаю. Пад святлом ліхтарыка пералічылі наяўнасць. Сем ці восем дробных купюр у еўра. Расчараванне суцэльнае. Пераключылася на мяшок з прадуктамі. Але і там выявіць парушэнні не ўдалося. Некалькі агуркоў, яблыкаў, бананаў. Кавалак хлеба. Слоік з рысам ад сяброў у дарогу. Бутэлька вады і шэсць шакаладак-гасцінец сям'і.
Расчараваная, пайшла ў сваю мытную будку. Яшчэ дзесьці гадзіну ішоў працэс складання “Акта мытнага надгляду". Некалькі разоў падыходзіла, задавала ўдакладняючыя пытанні, і нарэшце, у 22.53 акт быў мною падпісаны.
Яшчэ хвілін дваццаць пайшло на нейкія памежныя працэдуры і ўрэшце з'явілася дзяўчына з ключамі, якімі разблакавала шыпы і слуп, які не дае выехаць машыне. Аддала мой пашпарт і тэхпашпарт. Пасля двух з паловай трывожных гадзін нарэшце ўздыхнуў вальней."
Сілавікі таксама ладзяць праверкі і допыты беларусам, якія вяртаюцца з-за мяжы паветраным транспартам
Некалькі такіх гісторый прыводзіць выданне “Зеркала”.
Аляксей расказаў, што, на ягоную думку, пасажыраў правяраюць паводле базы «Беспорядки», у якую сілавікі заносяць усіх, каго затрымлівалі за ўдзел у пратэстах, і ўсіх, хто фігураваў у палітычных крымінальных і адміністратыўных справах. Калі знаходзяць чалавека ў базе, памежнікі дакладваюць старшаму змены, просяць чакаць. Пасля гэтага «чалавек у цывільным» вядзе ў кабінет, дзе ладзіць допыт на камеру і правярае змесціва тэлефона.
Марына расказала, што такім чынам правяралі ейнага мужа. Агулам каля 15 чалавек, якія прыляцелі, не выпусцілі з пашпартнага кантролю, усіх адсадзілі і па адным запрашалі на размову з «людзьмі ў цывільным», якія «вялі сябе як начальнікі ўсіх навокал» – на думку жанчыны, супрацоўнікамі Камітэту дзяржаўнай бяспекі. Мужа выпусцілі толькі праз дзве гадзіны. Распытвалі, адкуль прыляцеў, чаму і з кім вандраваў, дзе жыў. У тэлефоне правяралі ўсе сацсеткі і Youtube, глядзелі галерэю.
«Тэлефоны мы загадзя пачысцілі, максімум, які можна было знайсці, відэа Каца і Варламава ў гісторыі ютуба. Іх быццам бы пакуль легальна глядзець, – расказвае жанчына. – Але наогул нават незразумела, чаму дапытвалі менавіта мужа – да адказнасці ён не прыцягваўся, у пратэстах не ўдзельнічаў».
Мяркуючы з публікацыі «Медыязоны», глядзяць не толькі сацсеткі і Youtube: у жанчыны, якую затрымалі пасля такой праверкі, здымкі з акцыяў пратэсту знайшлі нават на сховішчы Google Drive.
Як падрыхтавацца да пераходу мяжы?
