Узмацняе ціск на палітвязняў. Юрысты ПЦ "Вясна" прапануюць вывесці артыкул 411 з КК

Юрысты ПЦ "Вясна" звярнуліся да спецыяльнага дакладчыка па пытанні аб становішчы ў галіне правоў чалавека ў Беларусі. Тэма звароту — артыкул 411 Крымінальнага кодэкса Беларусі. Юрысты лічаць, што яго трэба выключыць з КК, бо прыцягненне да адказнасці па артыкуле 411 КК парушае права чалавека на асабістую свабоду і права не быць судзімым або пакараным двойчы.

Ілюстрацыя Вольгі Пранкевіч

Даведка: Крымінальны кодэкс Рэспублікі Беларусь, Артыкул 411: "Злоснае непадпарадкаванне патрабаванням адміністрацыі папраўчай установы, якая выконвае пакаранне ў выглядзе пазбаўлення волі, караюцца пазбаўленнем волі на тэрмін да аднаго года".

Чаму яго варта выключыць?

Артыкул 411 КК супярэчыць пункту 7 артыкула 14 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах (ратыфікаванага і Беларуссю), у якім гаворыцца: "Ніхто не павінен быць паўторна судзімы або пакараны за злачынства, за якое ён ужо быў канчаткова асуджаны або апраўданы ў адпаведнасці з законам і крымінальна-працэсуальным правам кожнай краіны". Сутнасць абвінавачвання, прадугледжанага артыкулам 411 Крымінальнага кодэкса, з'яўляецца адной з нямногіх нормаў беларускага заканадаўства, дзе крымінальная адказнасць напрамую залежыць ад дысцыплінарнай адказнасці, то бок з'яўляецца дысцыплінарнай правінай. Між тым існуе агульная тэндэнцыя адмовы нават ад адміністрацыйнага стрымання ў якасці ўмовы крымінальнай адказнасці. Сапраўды, адміністрацыйнае правапарушэнне, і тым больш дысцыплінарнае, не становіцца злачынствам з уласцівымі яму прыкметамі злачынства, асноўным з якіх з'яўляецца грамадская небяспека, нават у выпадку яго паўтарэння. Крымінальнае заканадаўства Беларусі не ўтрымлівае вычарпальнага пераліку правапарушэнняў, якія могуць пацягнуць за сабой дысцыплінарную адказнасць: за парушэнне ўстаноўленага парадку адбыцця пакарання да асуджаных могуць быць ужытыя разнастайныя меры ўздзеяння. У законе не пазначана грамадская небяспека такіх парушэнняў. Пакаранні па артыкуле 411 накладаюцца судом на падставе рашэнняў, прынятых у турмах і папраўчых калоніях супрацоўнікамі органаў унутраных спраў. Гэта правакуе практыку адвольнага і часцяком несуразмернага судовага пераследу ў адносінах да цяжару правапарушэння; гэтыя недахопы не могуць быць ліквідаваны нават з ужываннем абскарджання спагнанняў. Цяпер адзіным відам пакарання за здзяйсненне злачынства, прадугледжанага артыкулам 411 КК (хоць і аднесенага да катэгорыі злачынстваў, якія не ўяўляюць вялікай грамадскай небяспекі), з'яўляецца пазбаўленне волі, а гэта супярэчыць прынцыпам крымінальнага права і крымінальнай адказнасці — справядлівасці і гуманізму. Пры гэтым нават за больш цяжкія злачынствы, учыненыя асобамі, асуджанымі да пазбаўлення волі (хуліганства, крадзеж, разбой, прычыненне менш цяжкіх цялесных пашкоджанняў) прадугледжваецца прызначэнне больш мяккага пакарання: штрафу, прымусовых работ або абмежавання волі.

На каго ўплывае артыкул 411 КК?

Права на асабістую свабоду і права не быць судзімым або пакараным двойчы замацаваны ў шматлікіх міжнародных дакументах па правах чалавека, уключаючы артыкулы 9 і 14 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах. 411 КК за тыя ж правапарушэнні, за якія асуджаныя ўжо пакараныя ў дысцыплінарным парадку, парушае вядомы прынцып non bis in idem, які азначае, што ніхто не павінен быць пакараны двойчы за адно дзеянне. Гэты прынцып замацаваны ў Крымінальным кодэксе Беларусі. А практыка пакарання паводле артыкула 411 КК парушае права на асабістую свабоду.

Артыкул 411 КК часта выкарыстоўваецца для прыцягнення да адказнасці і ўзмацнення ціску на палітвязняў. Парушэнні, пералічаныя ў артыкуле 411, караюцца ў пазасудовым парадку службовымі асобамі месцаў пазбаўлення волі і папраўчых калоній – супрацоўнікамі органаў унутраных спраў. Гэта спараджае практыку адвольнага і выбарачнага прымянення артыкула 411 — напрыклад, у дачыненні да нелаяльных асуджаных або для пераследу палітычных матываў уладаў. На неабходнасць адмены артыкула 411 КК наводзіць дысцыплінарная прадузятасць, якая кажа, што гэта асоба (1) за парушэнне рэжыму адбыцця пакарання (2) падвяргалася (3) на працягу года дысцыплінарнаму спагнанню (4) у выглядзе пераводу ў:

• памяшканне камернага тыпу,
• спецыялізаваную палату,
• адзіночную камеру або пераводзілася ў турму.

Злачынства не з'яўляецца сумай розных дысцыплінарных правін. Аднак пакаранне па артыкуле 411 прызначаецца за правапарушэнні, якія ўжо караюцца ў дысцыплінарным парадку. У дадзеным выпадку пазбаўленне волі (што з'яўляецца адзіным відам пакарання, прадугледжаных артыкулам 411) супярэчыць прынцыпам крымінальнага права і крымінальнай адказнасці — справядлівасці і гуманізму. Перад прэзідэнцкімі выбарамі 2020 года ў Беларусі паводле артыкула 411 КК судзілі толькі дваіх палітвязняў: у 2012 годзе — Змітра Дашкевіча і ў 2015 годзе — Мікалая Дзядка. На дадзены момант не менш за 27 палітвязняў адвольна прысуджаныя да дадатковых тэрмінаў пазбаўлення волі па артыкуле 411 КК. Вось некаторыя з іх:

• 15 жніўня 2022 года Ленінскі раённы суд г. Магілёва вынес абвінаваўчы прысуд палітвязню Алегу Яфрэменку, якому прад'яўлена абвінавачванне паводле ч. 1 арт. 411 КК. Суддзя Вікторыя Палякова асудзіла Алега Яфрэменку да 12 месяцаў пазбаўлення волі дадаткова да папярэдняга тэрміну. Трэці суд над Алегам Яфрэменкам адбыўся 25 ліпеня 2023 года. Справу разглядала суддзя Горацкага раёна Алена Вараб'ёва. Яна знайшла палітвязня вінаватым і асудзіла да яшчэ аднаго года пазбаўлення волі.
• Зміцер Дашкевіч — палітычны актывіст і лідар беларускага моладзевага руху "Малады фронт". Актыўна займаецца грамадскай і палітычнай дзейнасцю з 2001 года. 14 ліпеня 2022 года ў Маскоўскім раённым судзе г. Мінска суддзя Таццяна Пірожнікава прызнала Змітра Дашкевіча вінаватым і асудзіла яго да 18 месяцаў пазбаўлення волі ў калоніі агульнага рэжыму. 11 ліпеня 2023 года палітвязень павінен быў выйсці на волю. Замест гэтага супраць яго была ўзбуджаная новая крымінальная справа па артыкуле 411 КК.
• Палітвязынкі Паліна Шарэнда-Панасюк і Вікторыя Кульша першапачаткова былі асуджаныя да двух і двух з паловай гады пазбаўлення волі адпаведна па палітычна матываваных справах. Пазней супраць іх былі распачатыя крымінальныя справы паводле артыкула 411 КК. Суд дадаў ім яшчэ год да тэрмінаў. Пазней яны зноў былі прыцягнутыя да крымінальнай адказнасці па артыкуле 411 і месяцамі ўтрымліваліся ў карцэрах.

Зварот юрыстаў ПЦ "Вясна" да спецыяльнага дакладчыка па пытанні аб становішчы ў галіне правоў чалавека ў Беларусі ўжо зарэгістраваны. Далей спецдакладчык можа накіраваць зварот да беларускага ўрада з просьбай растлумачыць сітуацыю з артыкулам 411 КК.

Беларусы на "крытай": як палітвязняў працягваюць пераследаваць у калоніях

"Вясна" распавядае, якія метады пакарання выкарыстоўвае адміністрацыя калоній супраць палітвязняў і хто з палітычных вязняў прызнаны "злоснымі парушальнікамі рэжыму".

Артыкул 411: Як тэрмін зняволення можа стаць бясконцым?

Праваабарончаму цэнтру "Вясна" стала вядома гісторыя Уладзіміра Бандарэнкі, які ўжо восем (!) разоў асуджаны да пазбаўлення волі па ч. 2 арт. 411 Крымінальнага кодэкса. За кошт гэтага яго першапачатковы тэрмін зняволення павялічыўся практычна ў два разы.

Павел Сапелка: "Пакаранне па артыкуле 411 Крымінальнага кодэкса — гэта адвольнае пазбаўленне волі"

Спагнанні за такія парушэнні накладаюцца ў пазасудовым парадку службовымі асобамі турмаў і папраўчых калоній — афіцэрамі Міністэрства ўнутраных спраў. Гэта спараджае практыку адвольнага, часцяком не адпавядаючага цяжару правіны прыцягнення да адказнасці.