Парушэнне права не быць двойчы судзімым? У ААН выказалі занепакоенасць з нагоды выкарыстання артыкула 411
Спецыяльная дакладчыца па пытанні аб становішчы ў галіне правоў чалавека ў Беларусі і Рабочая група па адвольных затрыманнях звярнуліся да беларускай дзяржавы з нагоды прымянення артыкула 411 Крымінальнага кодэкса Беларусі. Публікуем гэты зварот.
*Ад беларускай дзяржавы адказу на гэты зварот не паступіла.
Спецыяльная дакладчыца па пытанні аб становішчы ў галіне правоў чалавека ў Беларусі і Рабочая група па адвольных затрыманнях, якія дзейнічаюць згодна з мандатам Рады па правах чалавека ААН, атрымалі інфармацыю аб ужыванні артыкула 411 Крымінальнага кодэкса Беларусі аб злосным непадпарадкаванні патрабаванням адміністрацыі папраўчай установы, якая ажыццяўляе пакаранне ў выглядзе пазбаўлення волі:
- 9 чэрвеня 2021 года Маскоўскі раённы суд Берасця прызнаў Паліну Шарэнду-Панасюк вінаватай і прысудзіў яе да 24 месяцаў пазбаўлення волі. 7 красавіка 2022 года яна была асуджаная ў судзе Чыгуначнага раёна г. Гомель і асуджаная да дадатковага года пазбаўлення волі. 8 чэрвеня 2022 года Гомельскі абласны суд пакінуў прысуд у сіле.
- 4 чэрвеня 2021 года суд Заводскага раёна Мінска прызнаў Вікторыю Кульшу вінаватай і прысудзіў яе да двух гадоў і шасці месяцаў пазбаўлення волі. 13 чэрвеня 2022 года Вікторыя Кульша была прызнана вінаватай па артыкуле 411 Крымінальнага кодэкса ў судзе Чыгуначнага раёна г. Гомеля і асуджаная да дадатковых 12 месяцаў пазбаўлення волі. Абвінаваўчы прысуд быў пакінуты ў сіле Гомельскім абласным судом 10 жніўня 2022 года. 7 красавіка 2023 года Вікторыю Кульшу прызналі вінаватай па артыкуле 411 і асудзілі яе да дадатковых 12 месяцаў пазбаўлення волі.
"У выніку ўжывання артыкула 411 крымінальная адказнасць выцякае з дысцыплінарнай правіны. Крымінальны кодэкс не ўтрымлівае пераліку парушэнняў, якія могуць пацягнуць за сабой дысцыплінарную адказнасць. Згодна з артыкулам 411, пакаранне ў выглядзе пазбаўлення волі можа быць прызначанае ў выніку дысцыплінарных спагнанняў, накладзеных службовымі асобамі Міністэрства ўнутраных спраў у турмах і папраўчых калоніях, якія могуць быць адвольнымі і несуразмернымі цяжару правапарушэння. Акрамя таго, пакаранне паводле артыкула 411 Крымінальнага кодэкса з'яўляецца дадатковым пакараннем за тое ж правапарушэнне (правапарушэнні), за якое зняволеныя ўжо адбылі дысцыплінарныя пакаранні, – напісана ў звароце да ўладаў Беларусі.
Паведамляецца, што ўжыванне артыкула 411 судамі Беларусі значна пашырылася пасля прэзідэнцкіх выбараў 2020 года, калі прынамсі 27 чалавек, затрыманыя па палітычных матывах, былі асуджаныя да дадатковых тэрмінаў зняволення, у параўнанні з двума да выбараў. Мы хацелі б выказаць нашу занепакоенасць з нагоды выкарыстання артыкула 411 Крымінальнага кодэкса, які можа ўяўляць сабой парушэнне права не быць двойчы судзімым або пакараным за адно і тое ж злачынства. Мы таксама занепакоеныя тым, што артыкул 411 можа быць выкарыстаны для таго, каб перашкодзіць палітычнай апазіцыі і актывістам дзейнічаць у спрыяльных умовах і ажыццяўляць сваю законную дзейнасць, не асцерагаючыся пераследаў або крыміналізацыі любога роду".
Акрамя таго, Спецдакладчыца па становішчы ў галіне правоў чалавека ў Беларусі Анаіс Марэн і намеснік старшыні па паведамленнях Рабочай групы па адвольных затрыманнях Мэцью Джылет звярнуліся да ўладаў Беларусі па заўвагі па наступных пытаннях:
- Калі ласка, падайце любую дадатковую інфармацыю і / або каментары, якія могуць у вас узнікнуць у сувязі з вышэйзгаданымі сцвярджэннямі.
- Калі ласка, падайце інфармацыю аб прававых і фактычных падставах судовага разбору і вынясення абвінаваўчых прысудаў Паліне Шарэнда-Панасюк і Вікторыі Кульшы па артыкуле 411 Крымінальнага кодэкса і растлумачце, як гэта адпавядае вашым абавязальніцтвам па міжнароднаму праву ў галіне правоў чалавека.
- Калі ласка, пакажыце, якія меры былі прынятыя для забеспячэння таго, каб палітычная апазіцыя і актывісты маглі дзейнічаць у спрыяльных умовах і ажыццяўляць сваю законную дзейнасць, не асцерагаючыся пераследаў або крыміналізацыі любога кшталту.
"Мы настойліва заклікаем прыняць усе неабходныя часовыя меры для прадухілення паўтарэння такога меркаванага парушэння і ў выпадку, калі расследаванні пацвердзяць або пакажуць, што сцвярджэнні слушныя, забяспечыць прыцягненне да адказнасці любой асобы (асоб), адказных за меркаваныя парушэнні", – гаворыцца ў звароце да ўладаў Беларусі.
Таксама Беларусі рэкамендуецца азнаёміцца з дадаткам аб спасылках на міжнароднае права ў галіне правоў чалавека. Вось яна:
Спасылка на міжнароднае права ў галіне правоў чалавека
У сувязі з вышэйазначанымі меркаванымі фактамі і праблемамі, мы хацелі б нагадаць ураду Вашай Светласці аб Міжнародным пакце аб грамадзянскіх і палітычных правах, ратыфікаваным Беларуссю 12 лістапада 1973 года.
Артыкул 9 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах прадугледжвае, што ніхто не можа быць падвергнуты адвольнаму арышту або затрыманню або пазбаўлены волі інакш як на такіх падставах і ў адпаведнасці з такой працэдурай, што ўстаноўленыя законам. Паводле тлумачэння Камітэта па правах чалавека ў заўвазе агульнага парадку № 35 (CCPR/C/GC/35), паняцце "самавольства" не варта прыраўноўваць да "супрацьзаконнасці", а варта тлумачыць больш шырока, уключаючы элементы недарэчнасці, несправядлівасці, адсутнасці прадказальнасці і належнай прававой працэдуры, а таксама элементаў разумнасці, неабходнасці і суразмернасці (пункт 12). Акрамя таго, у пункце 4 артыкула 9 Пакта гаворыцца, што любая асоба, пазбаўленая волі ў выніку арышту або ўтрымання пад вартай, мае права звярнуцца ў суд, з тым каб гэты суд мог неадкладна прыняць рашэнне аб законнасці яго затрымання і распарадзіцца аб яго вызваленні, калі затрыманне з'яўляецца незаконным. Рабочая група па адвольных затрыманнях ўстанавіла ў сваёй судовай практыцы, што нават калі арышт асобы быў зроблены ў адпаведнасці з палажэннямі артыкула 9 Пакта, гэта аўтаматычна не азначае, што пазбаўленне волі, якое працягваецца, таксама адпавядае гэтаму становішчу. Іншымі словамі, не толькі першапачатковы факт затрымання павінен адпавядаць артыкулу 9 Пакта, але і абавязак уладаў забяспечыць выкананне гэтага становішча цягам утрымання пад вартай.
Артыкул 14 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах даводзіць, што кожны чалавек мае права на справядлівае і публічнае разбіральніцтва справы кампетэнтным, незалежным і бесстароннім судом, заснаваным у адпаведнасці з законам, пры разглядзе любога прад'яўленага яму крымінальнага абвінавачання. Далей у ім гаворыцца, што ніхто не падлягае паўторнаму судоваму разбору або пакаранню за злачынства, за якое ён ужо быў канчаткова асуджаны або апраўданы ў адпаведнасці з заканадаўствам і крымінальна-працэсуальнымі нормамі адпаведнай краіны.
У сваёй заўвазе агульнага парадку № 32 па артыкуле 14: "Права на роўнасць перад судамі і трыбуналамі і на справядлівае судовае разбіральніцтва" Камітэт па правах чалавека ўстанавіў, што "патрабаванне кампетэнтнасці, незалежнасці і бесстароннасці суда па сэнсе пункта 1 артыкула 14 з'яўляецца абсалютным правам, якое не падлягае ніякім выключэнням. Патрабаванне незалежнасці ставіцца, у прыватнасці, да працэдуры і кваліфікацыйным патрабаванням для прызначэння суддзяў і гарантыям, якія тычацца забеспячэння іх знаходжання на пасадзе да дасягнення абавязковага пенсійнага ўзросту або заканчэння тэрміну іх паўнамоцтваў, калі такія існуюць, умоў, якія рэгулююць прасоўванне па службе, перавод, прыпыненне і спыненне іх функцый, і фактычная незалежнасць судовай улады ад палітычнага ўмяшальніцтва з боку выканаўчай і заканадаўчай галін улады". У заўвазе агульнага парадку далей гаворыцца, што "сітуацыя, калі функцыі і кампетэнцыя судовай улады і выканаўчай улады не з'яўляюцца выразна адрознымі або калі апошняя здольная кантраляваць першую або накіроўваць яе, несумяшчальная з паняццем незалежнага суда".
Што тычыцца справядлівага і публічнага судовага разбору, то ў заўвазе агульнага парадку № 32 гаворыцца, што "ўсе судовыя разборы па крымінальных справах або звязаныя з судовым пазовам у прынцыпе павінны праводзіцца вусна і публічна. Публічнасць слуханняў забяспечвае празрыстасць судовага разбору і, такім чынам, забяспечвае важную гарантыю інтарэсаў асобы і грамадства ў цэлым". У той час як Артыкул 14 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах прадугледжвае, што "прэса і грамадскасць могуць быць адхіленыя ад усяго судовага разбіральніцтва або яго часткі па меркаваннях маралі, грамадскага парадку (ordre public) або нацыянальнай бяспекі ў дэмакратычным грамадстве, або калі гэтага патрабуюць інтарэсы прыватнага жыцця бакоў, або ў той меры, у якой гэта строга неабходна, на думку суда, пры асаблівых абставінах, калі агалоска нанесла б шкоду інтарэсам правасуддзя", гэта павінны быць выключныя абставіны.
Узмацняе ціск на палітвязняў. Юрысты ПЦ "Вясна" прапануюць вывесці артыкул 411 з КК
