Чаму пераважна жанчыны чакаюць блізкіх з турмы

Чаму збольшага менавіта жанчыны чакаюць сваіх блізкіх, якія трапілі за краты? Як мяняецца жанчына, якая чакае, якая змагаецца за асуджанага блізкага чалавека? І ў якіх выпадках не трэба ахвяраваць сваім жыццём?

У інтэрв'ю Ганны Соўсь на Радыё Свабода абмяркоўваюць Валянціна Аліневіч, маці былога палітвязьня Ігара Аліневіча, актывістка грамадзянскай ініцыятывы «За справядлівы прысуд» Людміла Кучура, чый муж знаходзіцца за кратамі ўжо 13 гадоў, і аўтарка кнігі «Турма. Мужчына і жанчына» Алена Струвэ.

«Калі здараецца бяда, як можна кінуць гэтага чалавека і не змагацца?»

Ганна Соўсь: Людміла, ваш муж быў асуджаны на 18 гадоў за забойства дзяржінспэктара на паляванні. Вы чакаеце мужа з турмы ўжо 13 гадоў. Што дае вам сілы чакаць? І не толькі чакаць, але і змагацца за яго вызваленне?

Людміла Кучура. Фота: svaboda.org

Людміла Кучура: У снежні будзе 14 год, як ён адбывае пакаранне. Як я ўсюды пішу, чужое пакаранне. Чаму я змагаюся за мужа і чакаю яго? Бываюць розныя сем’і, і ў асноўным, напэўна, залежыць ад стаўлення мужчыны да сваёй сям’і, да дзяцей, да жонкі. Калі добрая сям’я, калі станоўчы муж, як кажуць у народзе, не п’е, не б’е, стараецца, каб сям’я была заможнай, каб усё было. Калі здараецца такая бяда, то як можна нават толькі за гэта кінуць гэтага чалавека і не змагацца?

Больш за тое, калі ты ведаеш, што чалавек невінаваты, то тут сам Бог загадаў: трэба змагацца, трэба яму дапамагаць, каб ён змог вынесці тое, што адбываецца ў калоніях. А ў нашых калоніях, канешне, нічога добрага няма для асуджаных. Таму я толькі лічу, што любая жанчына заўсёды пойдзе за мужам, калі сам муж добра ставіўся да жонкі, сям’і, любіў сваю сям’ю, любіў сваю жонку.

Я не ведаю, як бы я сябе павяла, калі б мой муж быў зусім іншы. І я не адна такая. Ёсьць яшчэ прыклады такіх жанчын, як я. Магчыма, яны не так змагаюцца, як гэта я раблю. На працягу ўжо 14 гадоў я не спыняюся, мы пішам скаргі пра невінаватасць мужа, у калоніі мы стараемся адстойваць свае правы — і муж адстойвае, і я яму дапамагаю. Іншага я не бачу. Такіх гераінь многа...

Хацелася б прывесці ў прыклад Марыю Бут-Гусаім, у якой мужа асудзілі на пажыццёвае зняволенне. Жанчына ў 40 гадоў застаецца адна з двума дзецьмі, і муж на пажыццёвым. Чалавека, можна сказаць, можна ўжо выкрасліць з жыцця! А гэтая жанчына, нягледзячы на тое, што пажыццёвае зняволенне, мужа не кінула, і сумела яго дачакацца — так пашанцавала, што яму праз 12 год знялі пажыццёвае, знялі тэрмін, ён выйшаў, прабыў дома тры гады і памёр. Зноў-такі, у іх сям’я была добрая, муж быў добры. Вось гэта і грае вялікую ролю, што жанчына і змагаецца, і чакае.

Ганна Соўсь: Людміла, за гэтыя 13 гадоў колькі разоў вы мелі магчымасць пабачыцца з мужам?

Людміла Кучура: На год па дзве сустрэчы працяглых было. Былі гады, калі ў нас было чатыры працяглых спаткання. Мы на кароткія нават не ездзім, таму што няма сэнсу — на дзве гадзіны па тэлефоне. Калі палічыць, каля 30 спатканняў было, дзесьці так.

Ганна Соўсь: А які графік вашага ліставання?

Людміла Кучура: Не, мы перапісваліся калісьці. Калі сталі дазваляць тэлефонныя званкі пяць разоў на месяц, то ўжо не бачым сэнсу пісаць гэтыя лісты. Канешне, віншуем з днём нараджэння, са святам. А так муж тэлефануе, учора таксама тэлефанаваў — пагаварылі, ён заўсёды і сыну тэлефануе, і мне тэлефануе. У нас сувязь пастаянная.

Ганна Соўсь: Я вам жадаю як мага хутчэй дачакацца вызвалення мужа.

Людміла Кучура: Дзякуй.

«Святар сказаў: "Змагайцеся за свайго сына, што б там ні было"»

Ганна Соўсь: Валянціна, ваш сын, актывіст анархісцкага руху Ігар Аліневіч выйшаў на свабоду пасля 5 гадоў турмы, ён быў асуджаны на 8 гадоў турмы. Што можа зрабіць маці для сына, калі якога кінулі за краты? Незаслужана альбо заслужана.

Валянціна Аліневіч. Фота svaboda.org

Валянціна Аліневіч: Мне пашанцавала, што мяне атачалі добрыя людзі, і з самага пачатку мне добрую параду даў святар, у Пскоўска-Пячорскай лаўры. Мой Ігар сядзеў у СІЗА КДБ, і тады адвакатаў не пускалі, нам спатканняў не давалі, мы былі ў поўнай разгубленасці і не ведалі нават за што, чаму і як. Не ведалі, вінаваты ён ці не вінаваты. І паехала я туды, і ў святара спытала на споведзі, расказала пра свае абставіны і гавару: як мне паступаць у дадзенай сытуацыі? І ён мне сказаў: «Змагайцеся за свайго сына, што б там ні было».

Я не магу сказаць, што я такая ўвацаркоўленая, але гэтыя словы надалі мне сілу. Я вельмі ўдзячная гэтаму чалавеку, і ў далейшым я кіравалася гэтым. Справа ў тым, што малітва маці з дна марскога падыме. Паміж маці і сынам, і наогул дзецьмі, існуе настолькі моцная фізычная, а потым і душэўная сувязь, што яна парвацца не можа. І задаеш пытанне, хто ж, калі не ты? Трэба змагацца. Вось і ўсё. І рабіць усё, каб захаваць яго душу, захаваць яго фізічна. Справа ішла нават пра жыцьцё... Умовы там вельмі жахлівыя. І гэтая нітачка, якая звязвае блізкіх людзей, вельмі важная. Вельмі важна яе падтрымліваць з усіх сіл. І настолькі гэтая духоўная нітачка матэрыяльная, што яе можа нават адчуць. За гэтыя гады я гэта таксама ўсвядоміла. Калі ты будзеш захоўваць сілу духа, у яго будзе тое самае.

«Да многіх злачынцаў, якія сядзяць доўгія тэрміны, ездзяць толькі маці»

Ганна Соўсь: Алена, вы шмат гадоў былі аўтаркай праграмы «Свабода ў турмах», сёлета выйшла ваша кніга «Турма. Мужчына і жанчына». Хаця і сярод зняволеных у Беларусі пераважаюць мужчыны, але калі паглядзець на тых, хто чакае, хто носіць перадачы, піша скаргі, актыўна змагаецца за вызваленне, то гэта пераважна жанчыны. Чаму так? Якое вашае тлумачэнне?

Алена Струвэ. Фота svaboda.org

Алена Струвэ: Можа, гэта спрошчанае тлумачэнне, што жанчыны пераважаюць сярод наведнікаў турмаў. Як правіла, злачынцы, зняволеныя выхоўваюцца ў няпоўных сем’ях. Гэта асобы, схільныя да такіх дэвіянтных паводзінаў, схільныя да парушэння закону. І менавіта ў такіх сем’ях выхоўваюцца гэтыя дзеці, ці ў такіх сем’ях, дзе мужчына не адыгрывае ніякай ролі, і толькі маці побач з дзіцём. Таму маці, зразумела, разам з дзецьмі і ў цяжкіх абставінах. І да многіх злачынцаў, якія сядзяць доўгія тэрміны, па сутнасці ездзяць толькі маці, і сувязь з імі падтрымлівае толькі маці. А як маці памірае, то абрываецца апошняя нітачка з волі ў гэтага чалавека.

Калі браць жонак, то тут па-рознаму. Дзве цудоўныя жанчыны, якія разам са мной удзельнічаюць у гэтай перадачы — гэта прыклад наперш вельмі добрых і моцных бацькоўскіх сем’яў, дзе дзяўчаты выхоўваліся. У разуменні вернасці, любові, адданасці да сваіх блізкіх, падтрымцы. Гэта ўсё і адбіваецца. Гэта спадчына іх сем’яў. Увесь час, калі я пісала кнігу, рабіла тую перадачу, збольшага мела стасункі менавіта з такімі жанчынамі. Але калі я паездзіла па краіне са сваёй кніжкай, асабліва ў правінцыі, у маленькіх гарадках, я сустракалася і з іншай катэгорыяй. Напрыклад, на Віцебшчыне мне сустракаліся жанчыны (там шмат розных калоніяў, закрытых, адкрытага тыпу, «хімія»), якія бралі шлюбы менавіта з такімі турэмнікамі, якія сядзелі за кратамі, знаёміліся па перапісцы, таму што іншых мужчын там не было побач.

Я размаўляла з такой жанчынай, у яе два такіх мужа было. І яшчэ былі партнёрскія неафіцыйныя сувязі з мужчынамі, таксама былымі зэкамі. Гэта заканчвалася тым, што яна «пахала» на ўсю сям’ю, на мужа, працавала, вазіла яму перадачы, на спатканні ездзіла, і ўсё такое, потым ён вяртаўся і літаральна на наступны тыдзень, самае позняе, пачынаўся мардабой, ягоныя п’янкі, ён то сыходзіў, то прыходзіў — урэшце ўцякалі гэтыя мужыкі. І яна зараз, ёй крыху за сорак, чакае яшчэ аднаго, робіць стаўку на яшчэ аднаго такога мужа, які за кратамі. Я спытала, ну навошта вам гэта, вы ж бачылі, як гэта ўсё развіваецца і як гэта канчаецца? Яна сказала: гэта вам, гарадзкім, лёгка разважаць, а ў мяне гаспадарка — у мяне куры, гусі, у мяне агарод, у мяне дах у доме трэба камусьці чыніць.

Сярод жанчын, якія чакаюць, ёсць тыя, хто прызвычаіўся да ролі ахвяры, такі стакгольмскі сындром, і наадварот — жанчыны, хай латэнтна, але схільныя да дэвіянтных паводзінаў, з высокім, я бы сказала, гарманальным статусам. Маючы блізкія стасункі з мужчынамі, брутальнымі злачынцамі, яны адчуваюць ад гэтага асалоду нейкай улады. У Фрэйда ёсць тлумачэнне падобных паводзінаў жанчыны.

Змагаюцца за сваіх па-рознаму. Калі адны бамбяць розныя інстанцыі скаргамі, лістамі, другія ідуць на ілжэсведчанні. Вядомыя выпадкі, калі жонкі гвалтаўнікоў-педафілаў на следстве казалі — муж невінаваты, ён быў са мной, а непаўналетняя ахвяра — гэта проста сэксуальна разбэшчаная. Карацей, як і ў вольным жыцці тут вялікую ролю адыгрываюць самыя розныя фактары. Акрамя гэтага ёсць жанчыны, якія кідаюць. Тое, што нават у такі няпросты час, усё ж захаваліся верныя, адданыя, любячыя і гатовыя быць да канца з сваімі сямейнікамі жанчыны, гэта добра і дае нейкія надзеі, святло ў канцы тунэлю.

«Я вельмі ціхі, спакойны чалавек, сям’я, дом і не болей. Калі гэта адбылося, я нават сама сабе зьдзівілася»

Ганна Соўсь: Людміла, зняволенне мужа змяніла не толькі вашае жыццё, але і ў пэўным сэнсе раскрыла ваш патэнцыял. Усе гэты гады вы дамагаецеся перагляду справы мужа, вы стварылі грамадзкую арганізацыю ў справе перагляду несправядлівых прысудаў. Фактычна змяніліся ролевыя функцыі: да пасадкі муж быў апорай сям’і, шмат зарабляў, забяспечваў вас і сына. Потым гэтыя функцыі перайшлі да яе. Як змяніла вас зняволенне мужа? Ці працягнеце вы вашу грамадзкую дзейнасць пасля яго вызвалення? Ці стала гэтая справа шырэйшай за толькі справу вызвалення мужа?

Сям'я Кучураў, архіўнае фота svaboda.org

Людміла Кучура: Канешне, мяне гэта вельмі змяніла. Я, у прынцыпе, вельмі ціхі, спакойны, напэўна, як і ўсе ў нашай краіне, чалавек. Сям’я, дом — і не болей. Калі гэта адбылося, я нават сама сабе здзівілася, што я чамусьці дзесьці адразу ў сабе знайшла сілы, нават калі затрымалі мужа. У мяне была першая думка ў галаве: штосьці трэба рабіць. І вось з гэтага ў мяне пачалося. Бог, напэўна, мяне вёў: удалося людзей сабраць.

Хоць не магу сказаць, што ў нашай групе толькі тыя, у каго асуджаныя блізкія. У нас ёсць і тыя, у каго забілі блізкіх, напрыклад, дзяцей — злачынцы не наказаныя, у каго грамадзянскія справы. Напэўна, гэтыя людзі, якіх я сабрала вакол сябе, мне дапамаглі больш загартавацца, быць дзесьці такой напорыстай. Раскрыўся гэты мой патэнцыял у тым жа напісанні скаргаў, у тых жа зносінах з чыноўнікамі. Плюс мне вельмі дапамагла адвакатка, яна была вельмі пісьменная, разумная, яна таксама мяне многаму навучыла. Я нават здзівілася, што ўжо пісаць артыкулы пачала, пачала разбірацца ў крымінальных справай, дзякуючы ёй.

Я не рада, што ў мяне гэта здарылася, але я рада, што ў мяне гэта ўсё атрымалася. Я не стала далей плакацца, што якая я няшчасная! Так, гэта няшчасце, так, гэта бяда, але калі плакацца, будзе яшчэ горш. І гэтая мая дзейнасьць нават дзесьці мне і жыццё дае, яна яго падаўжае, я не зачахла ў гэтым.

Нават калі выйдзе муж... У нашай дзяржаве не толькі адзін ён сядзіць па фальсіфікаванай справе, дастаткова такіх справаў, гэта не я кажу, гэта кажуць адвакаты тых людзей, з якімі я сустракалася і чые глядзела справы. Нават самі ўлады прызнаюць часам, што справы фальсіфікаваныя, але чамусьці не выпускаюць гэтых людзей. І я буду далей займацца гэтым. Проста гэта трэба, гэта трэба для нашай краіны, для нашых людзей, каб урэшце людзі бачылі і ведалі, што яны могуць аказацца ў такой страшнай сітуацыі, і што потым можна рабіць. Каб не сядзелі жонкі і мамы не плакалі. Яны і сябе гэтым даводзяць, і блізкім вельмі цяжка, і ў калоніі, калі сваякі апускаюць рукі.

«Бацькі таксама пакутуюць, але па прыродзе сваёй разумеюць, што суворыя выпрабаванні пойдуць іх дзіцяці на карысць»

Ганна Соўсь: Валянціна, я была ўкладальніцай двух кнігаў «Адзін дзень палітвязня» на Свабодзе. Працуючы з тэмай палітвязняў, я бачыла, як становяцца грамадзкі значнымі фігурамі маці і жонкі палітвязняў. Стала грамадзкай актывісткай Тацяна Севярынец, своеасаблівым сымбалем вернасці і ахвярнасці была Ірына Казуліна. Калі паглядзець не толькі на турму, то вельмі шмат змянілі ў грамадзтве Святлана Коржыч і Людміла Кавалёва. Чаму толькі маці? Чаму не бацькі?

Валянціна Аліневіч: Я знаёмая амаль з усімі гэтымі людзьмі. Гэта настолькі светлыя жанчыны... Справа ў тым, што, напэўна, само ўсведамленне мацярынскай бяды неяк мяняе светапогляд грамадства. Я б хацела яшчэ згадаць Галіну Васільеўну Сіўчык і Волю Завадзкую, якая зараз цяжка хварэе. Гэта такія людзі, проста за шчасце з імі мець зносіны.

Чаму менавіта маці? Я павінна сказаць, што не толькі маці, бо ўспомніце бацьку Колі Дзядка. Ужо як ён «рубіўся» за свайго сына! Але гэта было адно з выключэнняў. Я вам, напэўна, адкажу словамі майго сына, які пра гэта напісаў у сваёй кнізе «Еду ў Магадан»: 

«Нашы дарагія маці, хто ж сапраўды няшчасны — дык гэта яны. Бацькі таксама пакутуюць, але па прыродзе сваёй разумеюць, што суровыя выпрабаванні пойдуць іх дзіцяці на карысьць. А маці не прымае ніякіх довадаў, калі яе сын за кратамі. Зняволеных заўсёды двое. Маці не можа ані дня пражыць без перажыванняў за сваё дзіця. Стаяць у чарзе на перадачу, чакаць ліста, лавіць любую навіну пра турму або калонію, дзе мы адбывае тэрмін. Гэта іх вырак з дня ў дзень, з году ў год. І таму сапраўднымі гераінямі і пакутніцамі з'яўляюцца маці заключаных».

Я б сказала, што пакутуюць не толькі маці, не толькі жанчыны, а пакутуюць цалкам усе сем’і. Са здароўя нацыі, і псыхалягічнага, і матэрыяльнага, складаюцца праблемы вось гэтых невялікіх сем’яў. Нацыя не можа быць здаровая, калі столькі людзей пакутуе. І гэта тычыцца і сённяшняга дня, калі вельмі многа людзей незаслужана сядзяць у турмах. Ігар яшчэ казаў, што «паколькі пераважная большасьць зняволеных — мужчыны, то з'ява зэчак набыла выразна гендэрны характар. Так называюць жанчын, якія чакаюць сваіх сыноў, братоў, мужоў. І ўва многіх сэнсах яны таксама сядзяць, і часта пакутуюць больш, чым самі арыштанты».

У нашай сям’і змагаліся і я, і мой муж, і ўся мая сям’я. Але некаторыя былі больш навідавоку, а некаторыя менш. Але яны таксама зрабілі свой унёсак.

«Ня ведаю ніводнай жанчыны, якая змагалася за свайго мужа, каб яна заставалася здаровай»

Ганна Соўсь: Алена, з вашага шматгадовага досведу кантактаў са зняволенымі і іх блізкімі, якія асноўныя высновы вы маглі бы зрабіць што да вырашальнай ролі жанчыны, маці, жонкі, сяброўкі? Ці гэта так ва ўсім свеце адбываецца? Ці гэта толькі беларуская спецыфіка?

​Алена Струвэ: У сэнсе фармавання вырашальнай ролі жанчыны падчас вось такіх экстрэмальных абставінаў, сядзення блізкіх у турмах ці нейкай іншай трагічнай гісторыі, гэта, я б сказала, беларуская спецыфіка. Мы ездзілі на сустрэчы з чытачамі разам з фінскай журналісткай, і яна расказвала, што ў Фінляндыі няма перадач, не возяць перадачы, не зарабляюць на перадачы сваім мужам і сынам іх маці і жонкі. Дастаткова ежы ў турмах, дастаткова вельмі такой добрай, збалансаванай ежы. Ніхто не мусіць працаваць на тое, каб апрануць свайго мужа больш-менш, каб здабываць нейкія лекі невядома дзе, каб траціць сваю энэргію ў розных кабінетах, сутыкацца часам з хамскім стаўленнем з боку чынавенства, якое працуе ў пэнітэнцыярнай сістэме.

Гэтыя жанчыны, нашыя жанчыны, спецыфічна праходзяць праз усе гэтыя цяжкасці. І гэта, я думаю, безумоўна адбіваецца. Так, яны могуць зрабіць усё і перавярнуць горы, але запас іх трываласці проста мінімальны. Я не ведаю ніводнай жанчыны, якая б змагалася за свайго мужа, якая б разам з ім, фігуральна кажучы, не сядзела гэтыя вялікія тэрміны, каб яна заставалася здаровай. Усе яны маюць хранічныя захворванні, і часам вельмі цяжкія, яны і апэрацыі пераносілі. Вось мае суразмоўніцы ў гэтай перадачы не выключэнне — яны таксама сутыкнуліся з праблемамі здароўя. Таму гэтая спэцыфіка фармавання ролі жанчын у такіх экстрэмальных умовах — выключна беларуская.

Як захаваць сябе, сямʼю і не зварʼяцець, калі наперадзе гады чакання?

Ганна Соўсь: Людміла і Валянціна, ад турмы ў Беларусі ніхто не застрахаваны, як ніхто і не застрахаваны ад таго, што самы блізкі чалавек апынецца за кратамі. Якія вашыя парады для тых, хто цяпер чакае, для тых, хто верыць і дапамагае? Як захаваць сябе, сямʼю і не зварʼяцець, не расчаравацца, калі наперадзе гады чакання?

Людміла Кучура: Людзі павінныя зразумець, што ніхто не застрахаваны ні ад турмы, ні ад сумы. У нас гэта ўжо як дадзенае. Калі раней вельмі кепска ставіліся людзі да такіх сітуацый, стараліся не мець зносінаў, то цяпер, па-мойму, гэтая грань у нас крыху сціраецца, і людзі ўжо ставяцца з разуменнем. Мы такі народ: калі суседа пасадзілі, дык у мяне нічога не будзе. Я зараз усім гавару: людзі, задумайцеся: гэта можа быць з кожным.

Па-першае, ведайце свае правы. Трэба больш чытаць прававой літаратуры, каб ведаць, як сябе абараніць у першы момант, калі затрымалі. І таму, каго затрымалі, і потым як сябе паводзіць сваякам. Людзей не навучыш. У нас атрымліваецца так, што пакуль мы самі не адчуем, мы нікога не слухаем. Я заўсёды кажу — цікаўцеся, чытайце ў інтэрнэце, чытайце гісторыі іншых людзей. Вось гэта можа і дазволіць потым у першы момант нешта ўпомніць і абараніць нават мінімальна свайго блізкага. І сябе таксама.

Валянціна Аліневіч: Мае парады — верыць у свайго блізкага чалавека; спадзявацца на лепшы зыход; і любіць яго і падтрымліваць усімі сіламі. У тым ліку часта пісаць лісты, і ні ў якім разе не раскісаць самой. Люда ўжо казала, што ў дапамозе блізкім, дапамозе людзям, якія трапляюць у такую ж сітуацыю, ты сам робішся лепшым. І нейкія сілы дадаюцца. Гэта вельмі важна. Ну і не раскісаць ні ў якім выпадку! Бо як ты сам сябе адчуваеш, і маральна, і фізычна, так будзе сябе адчуваць і твой любімы чалавек. Нават на адлегласці.

Прыяжджаеш на спатканне — усміхайся, апранайся, захоўвай здароўе дзеля іх. Таму што акрамя цябе больш ніхто ім не дапаможа. І яшчэ адна парада: не звяртаць увагу на тых людзей, якія ў дадзены момант адварочваюцца ад цябе, баяцца табе пазваніць і пераходзяць на іншы бок вуліцы — я пра такія выпадкі таксама вельмі часта чула. Ведаць, што ты маеш рацыю, што твая справа вялікая, і ісці, не звяртаючы ўвагі ні на каго да сваёй мэты.

Ганна Соўсь: Алена, сённяшнія ўдзельніцы перадачы, Валянціна і Людміла — прыклад вернасці і ахвярнасці. Але не ўсе могуць чакаць, дараваць і змагацца, не ўсе могуць і прыняць блізкага чалавека, які вярнуўся на волю, бо і ён змяніўся. У якіх выпадках варта не чакаць? У якіх выпадках не трэба несці свой крыж?

Алена Струвэ: Такую параду я адмоўлюся даваць адназначна, таму што гэта ўсё залежыць ад жанчыны, і жанчына прыме канчатковае рашэнне сама. Але для гэтага трэба шукаць псіхолагаў, трэба ісці да святароў, здабыць гармонію ў самой сабе, і знайсці ў сабе адказ на пытанне.