Беларусь адказала Камітэту па правах чалавека па справе "Белага легіёну"

У студзені гэтага года ў Камітэце правоў чалавека ААН было зарэгістравана паведамленне былых фігурантаў справы "Белага легіёну" Віктара Данілава, Андрэя Дундукова, Віктара Мароза і Сяргея Стрыбульскага. Беларускія ўлады далі КПЧ свае каментары па гэтай справе, а заяўнікі адрэагавалі на гэта.

Былыя фігуранты справы “Аб падрыхтоўцы масавых беспарадкаў" у судзе. Фота: БелаПАН.

Нагадаем, крымінальная справа ў дачыненні да іх і іншых былых выхаванцаў і актывістаў моладзевага бабруйскага клуба "Патрыёт" была распачатая і расследавалася Камітэтам дзяржаўнай бяспекі, а затым – Следчым камітэтам у 2017 годзе. Гэта справа стала адной з найбольш жорсткіх рэпрэсіўных рэакцый дзяржавы на актывізацыю пратэстных настрояў насельніцтва і мітынгаў, звязаных з увядзеннем «падатку на дармаедаў». 

21 сакавіка 2017 года пасля заявы Лукашэнкі пра "баевікоў, якія рыхтавалі правакацыю са зброяй", былі затрыманыя і змешчаныя ў СІЗА КДБ 26 мужчын, сярод якіх былі Данілаў, Дундукоў і Стрыбульскі. Мароз быў затрыманы 3 красавіка. Спачатку ім, як і іншым 12 фігурантам справы, было прад'яўленае абвінавачванне ў падрыхтоўцы масавых беспарадкаў па артыкуле артыкула 293 Крымінальнага кодэкса, а затым – у стварэнні незаконнага ўзброенага фармавання па артыкуле артыкул 287 Крымінальнага кодэкса. Справа расследавалася на працягу васьмі месяцаў, і была спынена па абодвух абвінавачваннях за адсутнасцю складу злачынства. Пры гэтым кожны з абвінавачаных правёў пад вартай каля трох месяцаў.

Пасля спынення справы Данілаў, Дундукоў, Стрыбульскі і Мароз звярнуліся ў суд па кампенсацыю маральнай шкоды ў сувязі з незаконным прыцягненнем да крымінальнай адказнасці, незаконным затрыманнем і зняволеннем пад варту. У судзе яны таксама заявілі аб ужыванні жорсткага абыходжання пры затрыманні і ў СІЗА КДБ, парушэнні прэзумпцыі невінаватасці, дыскрэдытацыі іх у дзяржаўных СМІ (навінавыя паведамленні і спецрэпартаж "Белы легіён чорных душ"), аб прымусе да самаагавору і парушэння права на абарону падчас расследавання. Але нечакана нават для беларускай судовай практыкі ў пазове ім было адмоўлена.

Вычарпаўшы сродкі прававой абароны на нацыянальным узроўні, Данілаў, Дундукоў, Стрыбульскі і Мароз звярнуліся ў Камітэт па правах чалавека ААН на парушэнне дзяржавай іх правоў па артыкулах 9, 7 і 10 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах (адвольнае пазбаўленне волі і парушэнне асабістай недатыкальнасці, жорсткае, бесчалавечнае і негуманнае зварот), а Данілаў і Дундукоў – таксама артыкулы 14 , пунктаў 2, 3 b) і g) (парушэнне прэзумпцыі невінаватасці, права на абарону і права не сведчыць супраць сябе), Данілаў – таксама аб парушэнні артыкула 17 (адвольнае ўмяшанне ў прыватнае жыццё). Паведамленне было зарэгістравана ў Камітэце 14 студзеня 2020 года пад нумарам 3700/2020 і ў адпаведнасці з працэдурай разгляду справы ў гэтым органе скарга з прыкладаннямі была накіравана дзяржаве для прадстаўлення ёй сваіх каментароў. Пярэчанні дзяржавы былі атрыманы Камітэтам і накіраваны аўтарам паведамлення ў красавіку 2020 года. Цяпер заяўнікі прадставілі Камітэту свой адказ на інфармацыю дзяржавы.

Што адказалі беларускія ўлады Камітэту і што думаюць пра гэта былыя фігуранты справы "Белы легіён"?

Вось некаторыя аргументы дзяржавы і заяўнікаў, прадстаўленыя ў ходзе камунікацыі перад Камітэтам па правах чалавека, матэрыялы якой перадаў "Вясне" Сяргей Стрыбульскі.

Дзяржава настойвае, што затрыманне і заключэнне пад варту ажыццяўляліся ў адпаведнасці з працэдурай, устаноўленай нацыянальным законам, і былі абгрунтаваныя. Аўтары пярэчаць, што з улікам іх асабістых абставінаў (усе – законапаслухмяныя грамадзяне, мелі сем'і, працу, пастаяннае месца жыхарства), таксама таго, што іх пагроза для грамадства і здзяйсненне імі супрацьпраўных дзеянняў не пацвердзілася нават пасля васьмі месяцаў расследавання, не было ніякай неабходнасці для іх нечаканага і брутальнага затрымання ў пачатку расследавання і працяглага ўтрымання пад вартай. Акрамя таго, ні адзін з іх ні разу не быў дастаўлены да суддзі для вырашэння пытання аб далейшым утрыманні пад вартай або вызваленні, што хоць і не прадугледжана ўнутраным заканадаўствам, але патрабуецца па ўмовах Пакта.

У пярэчаннях дзяржавы сцвярджаецца, што пытанне аб кампенсацыі ў сувязі з затрыманнем і заключэннем пад варту разглядалася нацыянальнымі судамі, якія прыйшлі да высновы, што аўтары не маюць права на пакрыццё шкоды.

Данілаў, Дундукоў, Стрыбульскі і Мароз адказваюць, што менавіта з гэтай прычыны яны і звярнуліся ў Камітэт правоў чалавека з пытаннем аб неправамернасці адмовы ў кампенсацыі. Беларускія судовыя інстанцыі пры разглядзе іх патрабаванняў зыходзілі з таго, што орган расследавання не прызнаў за імі гэтага права, хоць судам было неабходна даць уласную ацэнку неправамернасці затрымання і заключэння пад варту, а не спадзявацца на меркаванне следчых органаў, якія і ўжылі гэтыя меры. 

У інфармацыі, прадстаўленай дзяржавай адносна жорсткага абыходжання пазначана, што Данілаў, Дундукоў і Стрыбульскі са скаргамі да пракурора, які наглядае за парадкам і ўмовамі ўтрымання пад вартай, не звярталіся.

Заяўнікі адказваюць, што дзяржава не прадэманстравала, што пракурор калі-небудзь сустракаўся з імі ў СІЗА і якім-небудзь чынам мог паўплываць на ўмовы іх утрымання ў СІЗА КДБ: на інтрузіўныя вобшукі, адсутнасць спальных месцаў і туалета ў камеры. Калі яны заявілі пра гэта ў судзе пры разглядзе пазовы аб кампенсацыі маральнай шкоды, ніякае расследаванне па дадзеных фактах не было ініцыявана і не праводзілася, нягледзячы на тое, што ў дадзеным судовым працэсе ўдзельнічаў дзяржаўны пракурор.

Значная частка пярэчанняў дзяржавы прысвечана выкладу абставінаў крымінальнай справы і вылучаных абвінавачванняў. Аўтары падкрэсліваюць, што яны не прадстаўляюць на разгляд Камітэта дадзеныя факты, паколькі КПЧ, па агульным правіле, не праводзіць ацэнку фактаў і доказаў па крымінальнай справе, але ацэньвае дзеянні дзяржавы на прадмет іх адпаведнасці Пакту. Аўтары зыходзяць з таго што крымінальная справа ў дачыненні да іх спыненая з прызнаннем іх поўнай невінаватасці.

І, нарэшце, Данілаў, Дундукоў і Стрыбульскі адзначаюць, што дзяржава ніяк не пракаментавала і не аспрэчыла большасць з названых імі ў паведамленні парушэнняў. Гэта і парушэнне асабістай недатыкальнасці пры затрыманні (ужыванне сілы, застрашванне шляхам перавозкі з закрытым цёмнай тканінай тварам і інш.), і прымус да самаагавору пры шматразовых гутарках з аператыўнымі супрацоўнікамі КДБ, якія праводзіліся без адвакатаў, і стварэнне перашкод для канфідэнцыйных сустрэч з адвакатамі ў пачатку расследавання, і распаўсюджванне ў дзяржаўных СМІ ілжывай і падрываючай прэзумпцыю невінаватасці інфармацыі ў дачыненні да Віктара Данілава і Андрэя Дундукова ў перыяд расследавання крымінальнай справы, і адвольнае ўмяшанне ў прыватнае жыццё Данілава пры правядзенні ператрусу ў яго кватэры і дэманстрацыі ў навінавых рэпартажах дзяржаўных тэлеканалаў кадраў, у якіх яго паказалі ў кайданках і назвалі яго імя ў суправаджэнні каментароў, якія фарміруюць меркаванне аб яго вінаватасці.

Цяпер па працэдуры Камітэта па правах чалавека пярэчанні аўтараў паведамлення будуць накіраваныя дзяржаве, і справа будзе чакаць сваёй чаргі на разгляд па сутнасці.